Ar y dudalen hon
Mae'r eryr (herpes zoster) yn digwydd pan fydd feirws varicella zoster (VZV), sy'n achosi brech yr ieir, yn dod yn actif eto yn ddiweddarach mewn bywyd. Ar ôl i rywun gael brech yr ieir (yn ystod plentyndod fel arfer), mae'r feirws yn aros ynghwsg yn ganglia synhwyraidd y nerfau dorsal. Gall adfywiocáu flynyddoedd neu hyd yn oed ddegawdau yn ddiweddarach, gan achosi’r eryr. Pan fydd y feirws segur yn dod yn actif eto, gall achosi brech boenus gyda phothelli. Mae'r hylif o'r pothelli hyn yn heintus a gall achosi brech yr ieir mewn pobl nad ydynt yn imiwn.
Gall cyfnod acíwt (cychwynnol) poen yr eryr gael ei ddilyn gan gyfnod hir o niwralgia ôl-herpetig (PHN), sydd hefyd yn fwy cyffredin ymhlith yr henoed.
Gall yr eryr ddigwydd ar unrhyw oedran, ond mae'n fwy cyffredin wrth i bobl fynd yn hŷn. Mae’r siawns o gael yr eryr yn ystod eich oes tua 1 mewn 4.
Bob blwyddyn, caiff tua 750 o achosion o’r eryr eu diagnosio gan feddygon teulu fesul 100,000 o bobl 65 oed a hŷn yng Nghymru (data a gymerwyd o Audit+, 2023).
Yng Nghymru mae tua 60 o achosion o PHN yn cael eu diagnosio gan feddygon teulu fesul 100,000 o bobl 65 oed a throsodd bob blwyddyn (data a gymerwyd o Audit+, 2023).
Rhwng Ebrill 2021 a Mawrth 2022, derbyniwyd 90 o bobl 65 oed a throsodd i’r ysbyty gyda’r eryr (data a gymerwyd o Gronfa Ddata Cyfnodau Gofal Cleifion Cymru (PEDW)).
Amcangyfrifir bod tua un o bob 1,000 o achosion o'r eryr mewn oedolion dros 70 oed yn arwain at farwolaeth. Fodd bynnag, oherwydd natur y boblogaeth a'r risg o cydafiacheddau, efallai na fydd rhai marwolaethau a gofnodwyd fel rhai sy'n gysylltiedig â'r eryr yn cael eu hachosi'n uniongyrchol gan y clefyd. I gael rhagor o wybodaeth, ewch i:
Llyfr Gwyrdd Pennod 28a - Yr eryr (safle allanol, Saesneg yn unig)
Ar 1 Medi 2013, cyflwynodd Cymru raglen frechu'r eryr ar gyfer pobl 70-79 oed. Cyflwynwyd y rhaglen fesul cam, gan ddechrau gyda'r rhai a oedd yn 70 a 79 oed yn y flwyddyn gyntaf. O 1 Ebrill 2019, daeth unigolion a oedd yn 70 oed ac nad oeddent wedi cael brechlyn yr eryr o’r blaen yn gymwys. Maent yn parhau i fod yn gymwys hyd at eu pen-blwydd yn 80 oed.
Ym mis Chwefror 2019, yn seiliedig ar fodelu effaith a chost-effeithiolrwydd, argymhellodd y Cydbwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu (JCVI) y dylid newid rhaglen imiwneiddio genedlaethol yr eryr i gynnig Shingrix®.
O 1 Medi 2023, ehangodd y cymhwysedd ar gyfer brechiad Shingrix® i gynnwys pob unigolyn 50 oed a hŷn ag imiwnedd gwan, heb unrhyw derfyn oedran uchaf. Rhoddwyd blaenoriaeth i'r grŵp hwn ar gyfer brechiad dal i fyny o fewn y flwyddyn gyntaf. Ar gyfer unigolion imiwnogymwys, gostyngwyd yr oedran cymwys o 70 i 60 oed, i’w gyflawni’n raddol dros 10 mlynedd. Mae Shingrix® yn gofyn am amserlen 2 ddos ar gyfer pob carfan gymwys.
O 31 Hydref 2024 ymlaen, Shingrix® yw’r unig frechlyn ar gyfer y rhaglen frechu rhag yr eryr.
Yng Nghymru, cynigir y rhaglen frechu'r eryr fel a ganlyn:
Brechiad arferol
Mewn dull graddol gan ddechrau gyda'r rhai sy'n troi 65 neu 70 - gweler isod am ragor o wybodaeth.
Ar gyfer unigolion ag imiwnedd gwan (yn ddifrifol imiwnoataliedig).
50 oed a throsodd heb unrhyw derfyn oedran uchaf. Diffinnir unigolion yn ddifrifol imiwnoataliedigataliedig yn y Llyfr Gwyrdd Pennod 28a - Yr eryr (safle allanol, Saesneg yn unig)
Trosolwg o’r rhaglen frechu rhag yr eryr fesul cam o 1 Medi 2023:
|
Cyfnodau gweithredu |
Hyd |
Cymwys ar gyfer y dos cyntaf |
|
Cam Un |
1 Medi 2023 i 31 Awst 2028 (5 mlynedd) |
Dylai’r rhai sy’n troi’n 65 neu’n 70 oed yn ystod y cyfnod hwn gael eu galw i mewn ar/ar ôl eu pen-blwydd yn 65 neu’n 70 oed* |
|
Cam Dau |
1 Medi 2028 i 31 Awst 2033 (5 mlynedd) |
Dylai’r rhai sy’n troi’n 60 neu’n 65 oed yn ystod y cyfnod hwn gael eu galw i mewn ar/ar ôl eu pen-blwydd yn 60 neu 65* |
| Cynnig arferol parhaus |
1 Medi 2033 ymlaen |
Dylai’r rhai sy’n troi’n 60 oed gael eu galw i mewn ar/ar ôl eu pen-blwydd yn 60 oed* |
*mae’r rhai a ddaeth yn gymwys, ac a fethodd gael eu brechu, yn parhau’n gymwys tan eu pen-blwydd yn 80 oed. R
Rydym ar hyn o bryd yng ngham 1 y rhaglen frechu'r Eryr.
Mae’r tabl isod yn crynhoi’r unigolion sy’n gymwys ar gyfer brechlyn yr eryr o 1 Medi 2023:
| Oedran yr unigolyn ar neu ar ôl 1 Medi bob blwyddyn o 2023 tan 2028 | A yw'r unigolyn yn ddifrifol imiwnoataliedig? | Pryd fyddan nhw'n cael y brechlyn Shingrix®? | |
| dos 1af | 2il ddos | ||
|
Wedi troi yn 65 neu 70 mlynedd^ (ar/ar ôl 1 Medi bob blwyddyn o 2023 i 2028) |
Nac ydy |
65 oed
70 oed |
Rhwng 6 a 12 mis ar ôl y dos cyntaf |
|
71 – 79 oed nad ydynt wedi cael brechlyn yr eryr
|
Nac ydy |
Mae unigolion 70-79 oed cyn 1 Medi 2023 yn gymwys hyd at eu pen-blwydd yn 80 oed^^ | Rhwng 6 a 12 mis yn dilyn y dos cyntaf ^^^ |
|
50 oed a throsodd (dim terfyn oedran uchaf) |
Ydy^^^ |
Ar neu ar ôl eu pen-blwydd yn 50 oed | Rhwng 8 wythnos a 6 mis ar ôl y dos cyntaf ^^^^^ |
^ Os yw unigolyn eisoes yn 65 oed neu'n hŷn ond heb fod yn 80 oed eto yn ystod cam un, gall Meddygfeydd ddarparu'r brechlyn ar hap os yn weithredol bosibl.
^^ Mae pob unigolyn imiwnogymwys yn parhau i fod yn gymwys i gael brechlyn yr eryr hyd at ei ben-blwydd yn 80 oed.
^^^ Pan fydd unigolyn wedi troi'n 80 oed ar ôl ei ddos cyntaf o Shingrix®, dylid darparu ail ddos cyn pen-blwydd yr unigolyn yn 81 oed i gwblhau'r cwrs.
^^^^ Crynhoir yr unigolion a ddylai gael cynnig Shingrix® ymhlith y grŵp oedran hwn yn y Llyfr Gwyrdd Pennod 28a - Yr eryr (safle allanol, Saesneg yn unig)
^^^^^ Unwaith ybydd unigolion sy'n ddifrifol imiwnoataliedig wedi derbyn 2 ddos o Shingrix®, ni fydd angen eu hail-frechu.
Cam 2 (01 Medi 2028 tan 31 Awst 2033):
Yn ystod Cam 2, dylid cynnig Shingrix® i'r rhai sy'n troi 60 a 65. Bydd Shingrix® hefyd yn parhau i fod ar gael i unigolion imiwnogymwys cymwys nad ydynt wedi cael eu brechu hyd nes y byddant yn 80 oed. Bydd Shingrix® yn parhau i gael ei gynnig i unigolion ag imiwnedd gwan (yn ddifrifol imiwnoataliedig) o 50 oed ymlaen. Dylai unigolion dros 50 oed sydd â diagnosis imiwnoataliedig difrifol newydd gael eu brechu os nad ydynt wedi cael eu brechu eisoes. Dylai'r unigolion hyn gael eu brechu o fewn 12 wythnos i'r diagnosis.
Cynnig arferol o 1 Medi 2033:
O 1 Medi 2033, bydd Shingrix® yn cael ei gynnig fel mater o drefn i:
bob unigolyn imiwnogymwys yn 60 oed, ac
unigolion cymwys ag imiwnedd gwan (yn ddifrifol imiwnoataliedig) 50 oed neu hŷn.
Mae rhagor o wybodaeth am gymhwysedd ar gyfer brechlyn yr eryr o 1 Medi 2023 ar gaelyn y Canllawiau.
Mae Shingrix® (emc) (safle allanol, Saesneg yn unig) yn frechlyn nad yw'n fyw.
Mae angen dau ddos o Shingrix. Mae'r rhan fwyaf o bobl yn cael cynnig yr ail ddos o Shingrix o leiaf 6 i 12 mis ar ôl y dos cyntaf. Fodd bynnag, dylai'r rhai sydd â system imiwnedd wan iawn gael eu hail ddos o Shingrix o wyth wythnos ar ôl eu dos cyntaf.
Nid yw Zostavax® yn cael ei weithgynhyrchu mwyach. Mae Shingrix® wedi disodli Zostavax® ar gyfer y rhaglen eryr gyfan.
Ceir rhagor o wybodaeth am y brechlyn yn y Llyfr Gwyrdd Pennod 28a - Yr eryr (safle allanol, Saesneg yn unig)
Crynodeb o nodweddion y cynnyrch
Mae canllawiau yn y Llyfr Gwyrdd Pennod 28a - Yr eryr (safle allanol, Saesneg yn unig) yn disodli'r SmPC.
Mae'r Amserlen Imiwneiddio Rheolaidd Gyflawn yn cynnwys gwybodaeth am frechiadau arferol ac anarferol.
Mae argymhellion y rhaglen frechu gan y Cydbwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu (JCVI) a pholisi Llywodraeth Cymru i’w gweld yn y dolenni isod.
Cydbwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu - GOV.UK (safle allanol, Saesneg yn unig) (darllenwch gyhoeddiadau a datganiadau JCVI; chwiliwch e.e. Herpes zoster)
Newidiadau i frechiadau yn erbyn yr eryr (o fis Medi 2023) (WHC/2023/024) | LLYW.CYMRU (safle allanol) [Ychwanegwyd Awst 2023]
Newidiadau i'r rhaglen brechu rhag yr eryr (WHC/2019/008) | LLYW.CYMRU (safle allanol)
Gellir cyrchu cyrsiau ar-lein a deunyddiau hyfforddi am nifer o frechlynnau a chlefydau trwy'r dudalen E-ddysgu.
Mae rhagor o wybodaeth am hyfforddiant imiwneiddio ac adnoddau ar gael ar dudalenAdnoddau a Digwyddiadau Hyfforddiant.
Pecyn adnoddau rhaglen imiwneiddio rhag yr eryr ar gyfer Ymarferwyr Gofal Iechyd **Yn cael ei ddiweddaru ar hyn o bryd**
Yr eryr (herpes zoster): y llyfr gwyrdd, pennod 28a - GOV.UK (safle allanol, Saesneg yn unig)
Cymorth brechu eryr ar gyfer Gweithwyr Gofal Iechyd Proffesiynol (Lliw)
Cymorth brechu eryr ar gyfer Gweithwyr Gofal Iechyd Proffesiynol (Unlliw)
Templed gwahoddiad yr eryr (dim dyddiad ar gyfer dyfarnu) Dwyieithog f2 (Mai 2023)**Yn cael ei ddiweddaru ar hyn o bryd**
Templed gwahoddiad yr eryr (dyddiad ar gyfer prosiect) Dwyieithog f2 (Mai 2023)**Yn cael ei ddiweddaru ar hyn o bryd**
Newidiadau i Frechu rhag yr Eryr yng Nghymru - Pecyn Briffio
Gellir dod o hyd i dempledi brechlyn PGD a Dogfennau Cynghori ar gyfer Cymru ar dudalen Gwasanaeth Cyngor ar Feddyginiaethau Cymru (safle allanol).
Brechiad yr eryr – ydych chi'n gymwys? Poster A3 Dwyieithog [Yn ddilys o 1 Medi 2023]