Mae rhai o'r dolenni sydd wedi'u cynnwys yn yr wybodaeth hon yn arwain at gynnwys a grëwyd gan sefydliadau eraill ac efallai nad yw ar gael yn Gymraeg.
Ar y dudalen hon
Mae'r eryr (herpes zoster) yn digwydd pan fydd feirws varicella zoster (VZV), sy'n achosi brech yr ieir, yn dod yn actif eto yn ddiweddarach mewn bywyd. Ar ôl i rywun gael brech yr ieir (yn ystod plentyndod fel arfer), mae'r feirws yn aros ynghwsg yn ganglia synhwyraidd y nerfau dorsal. Gall adfywiocáu flynyddoedd neu hyd yn oed ddegawdau yn ddiweddarach, gan achosi’r eryr. Pan fydd y feirws segur yn dod yn actif eto, gall achosi brech boenus gyda phothelli. Mae'r hylif o'r pothelli hyn yn heintus a gall achosi brech yr ieir mewn pobl nad ydynt yn imiwn.
Gall cyfnod acíwt (cychwynnol) poen yr eryr gael ei ddilyn gan gyfnod hir o niwralgia ôl-herpetig (PHN), sydd hefyd yn fwy cyffredin ymhlith yr henoed.
Gall yr eryr daro ar unrhyw oedran, ond mae'n fwy cyffredin wrth i bobl fynd yn hŷn ac mewn pobl sy’n ddifrifol imiwnoataliedig. Mae’r siawns o gael yr eryr yn ystod eich oes tua 1 mewn 4.
Bob blwyddyn, caiff tua 550 o achosion o’r eryr eu diagnosio gan feddygon teulu fesul 100,000 o bobl 65 oed a hŷn yng Nghymru (data o Audit+, 2025).
Yng Nghymru, mae tua 60 o achosion o Niwralgia Ôl-herpetig (PHN) yn cael eu diagnosio gan feddygon teulu fesul 100,000 o bobl 65 oed a hŷn bob blwyddyn (data o Audit+, 2025).
Rhwng mis Ebrill 2024 a mis Mawrth 2025, cafodd 145 o bobl 18 oed a hŷn eu derbyn i'r ysbyty gyda'r eryr (data o Gronfa Ddata Cyfnodau Gofal Cleifion Cymru (PEDW) (2025)).
Cyn cyflwyno'r brechlyn rhag yr eryr, amcangyfrifir bod tua un o bob 1,000 achos o’r eryr mewn oedolion 70 oed a hŷn yn arwain at farwolaeth. Fodd bynnag, oherwydd natur y boblogaeth a'r risg o cydafiacheddau, efallai na fydd rhai marwolaethau a gofnodwyd fel rhai sy'n gysylltiedig â'r eryr yn cael eu hachosi'n uniongyrchol gan y clefyd. I gael rhagor o wybodaeth, ewch i Llyfr Gwyrdd Pennod 28a am gwybodaeth yr eryr (safle allanol, Saesneg yn unig).
Ar 1 Medi 2013, cyflwynodd Cymru raglen frechu'r eryr ar gyfer pobl 70-79 oed. Cyflwynwyd y rhaglen fesul cam, gan ddechrau gyda'r rhai a oedd yn 70 a 79 oed yn y flwyddyn gyntaf. O 1 Ebrill 2019, daeth unigolion a oedd yn 70 oed ac nad oeddent wedi cael brechlyn yr eryr o’r blaen yn gymwys. Maent yn parhau i fod yn gymwys hyd at eu pen-blwydd yn 80 oed.
Newidiadau allweddol o 1 Medi 2023
Ehangodd GIG Cymru'r cymhwysedd ar gyfer brechlyn yr eryr Shingrix® i gynnwys:
Pob unigolyn difrifol imiwnoataliedig sy'n 50 oed a hŷn, heb derfyn oedran uchaf. Rhoddwyd blaenoriaeth i'r grŵp hwn gael brechiad dal i fyny yn ystod y flwyddyn gyntaf.
Unigolion imiwnogymwys o 60 oed (70 oed yn flaenorol), i’w gyflwyno’n raddol dros 10 mlynedd.
Mae angen dau ddos o Shingrix® ar bob unigolyn cymwys.
Penderfynwyd bod angen dull graddol i newid o’r rhaglen Zostavax® a gynigwyd fel mater o drefn i unigolion 70 oed, i’r rhaglen Shingrix® a gynigir fel mater o drefn i unigolion 60 oed. Mae'r tabl isod yn rhoi trosolwg o'r dull graddol.
Trosolwg o’r rhaglen frechu rhag yr eryr fesul cam o 1 Medi 2023:
|
Cyfnodau gweithredu |
Hyd |
Cymwys ar gyfer y dos cyntaf |
|
Cam Un |
1 Medi 2023 i 31 Awst 2028 (5 mlynedd) | Dylai’r rhai sy’n troi’n 65 neu’n 70 oed yn ystod y cyfnod hwn gael eu galw i mewn ar/ar ôl eu pen-blwydd yn 65 neu’n 70 oed* |
|
Cam Dau |
1 Medi 2028 i 31 Awst 2033 (5 mlynedd) | Dylai’r rhai sy’n troi’n 60 neu’n 65 oed yn ystod y cyfnod hwn gael eu galw i mewn ar/ar ôl eu pen-blwydd yn 60 neu 65* |
| Cynnig arferol parhaus | 1 Medi 2033 ymlaen | Dylai’r rhai sy’n troi’n 60 oed gael eu galw i mewn ar/ar ôl eu pen-blwydd yn 60 oed* |
*mae’r rhai a ddaeth yn gymwys, ac a fethodd gael eu brechu, yn parhau’n gymwys tan eu pen-blwydd yn 80 oed.
Newidiadau allweddol o fis Awst 2025
Ym mis Mehefin 2025, cafodd Llywodraeth Cymru gyngor gan y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu (safle allanol, Saesneg yn unig) (JCVI) i ehangu cymhwysedd brechlyn rhag yr eryr ymhellach. O fis Awst 2025 ymlaen, bydd y brechlyn rhag yr eryr yn cael ei gynnig i’r canlynol:
pob unigolyn difrifol imiwnoataliedig sy'n 18 oed a hŷn (50 oed a hŷn yn flaenorol).
Yng Nghymru, cynigir y rhaglen frechu rhag yr eryr fel a ganlyn:
Brechiad rheolaidd
Wedi'i gyflwyno fesul cam, gan ddechrau gydag unigolion sy'n troi'n 65 neu'n 70 oed.
Ar gyfer unigolion difrifol imiwnoataliedig
Yn cael ei gynnig i bob oedolyn 18 oed a hŷn, heb derfyn oedran uchaf. Diffinnir unigolion difrifol imiwnoataliedig ym Mhennod 28a o’r Llyfr Gwyrdd - Yr Eryr (safle allanol, Saesneg yn unig)
DS: Dylid cynnig dau ddos o Shingrix® i unigolion sydd wedi cael y brechlyn Zostavax® o'r blaen ac sydd yn ddiweddarach yn mynd yn ddifrifol imiwnoataliedig.
Nid oes angen ailadrodd y cwrs os yw unigolyn eisoes wedi cael dau ddos o Shingrix® ac yna'n mynd yn ddifrifol imiwnoataliedig. I gael manylion pellach, cyfeiriwch at Gwestiwn 10 ar y safle SharePoint Cwestiynau Cyffredin - yr Eryr
Rydym ar hyn o bryd yng ngham 1 y rhaglen frechu'r Eryr.
Mae'r tabl isod yn crynhoi'r unigolion sy'n gymwys i gael y brechlyn rhag yr eryr:
|
Oedran yr unigolyn
|
A yw’r unigolyn yn ddifrifol imiwnoataliedig? | Pryd fyddan nhw’n cael y brechlyn Shingrix®? | |
| dos 1af | 2il ddos | ||
|
Wedi troi yn 65 neu 70 mlynedd^ (ar/ar ôl 1 Medi bob blwyddyn o 2023 i 2028)
|
Nac ydy |
65 oed 70 oed |
Rhwng 6 a 12 mis ar ôl y dos cyntaf |
|
71 – 79 oed nad ydynt wedi cael brechlyn yr eryr
|
Nac ydy |
Mae unigolion 70-79 oed yn gymwys tan eu pen-blwydd yn 80 oed^^ | Rhwng 6 a 12 mis yn dilyn y dos cyntaf ^^^ |
| 18 oed a hŷn (dim terfyn oedran uchaf) |
Ydy^^^^ |
Ar neu ar ôl eu pen-blwydd yn 18 oed | Rhwng 8 wythnos a 6 mis ar ôl y dos cyntaf ^^^^^ |
^ Os yw unigolyn eisoes yn 65 oed neu'n hŷn ond heb fod yn 80 oed eto yn ystod cam un, gall Practisiau Meddygon Teulu ddarparu'r brechlyn ar hap os yn bosibl.
^^ Mae pob unigolyn imiwnogymwys yn parhau i fod yn gymwys ar gyfer y brechlyn rhag yr eryr tan ei ben-blwydd yn 80 oed.
^^^ Pan fydd unigolyn wedi troi’n 80 oed ar ôl ei ddos cyntaf o Shingrix®, dylid darparu ail ddos cyn pen-blwydd yr unigolyn yn 81 oed er mwyn gwblhau’r cwrs.
^^^^ Crynhoir yr unigolion y dylid cynnig Shingrix® iddynt ymhlith y grŵp oedran hwn ym mhennod 28a yn y Llyfr Gwyrdd - Eryr (herpes zoster) (safle allanol, Saesneg yn unig)
^^^^^ Unwaith y bydd unigolion sydd ag imiwnedd gwan iawn wedi derbyn 2 ddos o Shingrix®, ni fydd angen eu hail-frechu.
Cam 2 (1 Medi 2028 tan 31 Awst 2033):
Yn ystod Cam 2, dylid cynnig Shingrix® i'r rhai sy'n troi’n 60 a 65. Bydd Shingrix® hefyd yn parhau i fod ar gael i unigolion imiwnogymwys cymwys nad ydynt wedi cael eu brechu hyd nes y byddant yn 80 oed.
Bydd Shingrix® yn parhau i gael ei gynnig i unigolion difrifol imiwnoataliedig o 18 oed ymlaen. Dylai unigolion dros 18 oed sy’n cael diagnosis o imiwnoataliaeth difrifol gael eu brechu â Shingrix® os nad ydynt eisoes wedi cael eu brechu. Dylid gwahodd yr unigolion hyn i gael eu brechu cyn pen 12 wythnos o ddod yn gymwys (fel yr amlinellir ym Mhennod 28a y Llyfr Gwyrdd - Yr Eryr (safle allanol, Saesneg yn unig) a WHC/2023/024 - Newidiadau i frechiadau yn erbyn yr eryr (safle allanol)).
Cynnig rheolaidd o 1 Medi 2033:
O 1 Medi 2033, bydd Shingrix® yn cael ei gynnig fel mater o drefn i:
Mae rhagor o wybodaeth am gymhwysedd i gael brechlyn yr eryr i'w chael yn yr adran 'Arweiniad' isod.
Shingrix® yw'r unig frechlyn sydd ar gael ar gyfer rhaglen yr eryr.
Ceir rhagor o wybodaeth am y brechlyn yn y Llyfr Gwyrdd Pennod 28a - Yr eryr (safle allanol, Saesneg yn unig)
Mae'n bwysig rhoi gwybod am adweithiau niweidiol a amheuir ar ôl awdurdodi'r cynnyrch meddyginiaethol. Mae'n galluogi’r cydbwysedd budd/risg y cynnyrch meddyginiaethol i gael ei fonitro’n barhaus. Dylech roi gwybod am adweithiau niweidiol a amheuir i frechlynnau a meddyginiaethau ar-lein yn mhra.gov.uk/yellowcard (safle allanol, Saesneg yn unig), drwy lawrlwytho ap y Cerdyn Melyn, neu drwy ffonio 0800 731 6789 (dydd Llun i ddydd Gwener, 9yb i 5yp).
Mae canllawiau yn y Llyfr Gwyrdd Pennod 28a - Yr eryr (safle allanol, Saesneg yn unig) yn disodli'r SmPC.
Mae'r Amserlen Imiwneiddio Rheolaidd Gyflawn yn cynnwys gwybodaeth am frechiadau arferol ac anarferol.
Nid yw Shingrix® yn frechlyn byw. Gellir ei roi ar yr un pryd â brechlynnau eraill, yn cynnwys y brechlyn niwmococol (PPV-23). Fodd bynnag, mae twymyn a chryndod wedi cael eu hadrodd yn fwy cyffredin pan roddir Shingrix® ar yr un pryd â PPV-23.
Mae argymhellion y rhaglen frechu gan y Cydbwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu (JCVI) a pholisi Llywodraeth Cymru i’w gweld yn y dolenni isod.
Cydbwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu - GOV.UK (safle allanol, Saesneg yn unig) (darllenwch gyhoeddiadau a datganiadau JCVI; chwiliwch e.e. Herpes zoster)
Gellir cyrchu cyrsiau ar-lein a deunyddiau hyfforddi am nifer o frechlynnau a chlefydau trwy'r dudalen E-ddysgu.
Mae rhagor o wybodaeth am hyfforddiant imiwneiddio ac adnoddau ar gael ar dudalenAdnoddau a Digwyddiadau Hyfforddiant.
Gellir dod o hyd i dempledi brechlyn PGD a Dogfennau Cynghori ar gyfer Cymru ar dudalen Gwasanaeth Cyngor ar Feddyginiaethau Cymru (safle allanol).