Mae rhai o'r dolenni sydd wedi'u cynnwys yn yr wybodaeth hon yn arwain at gynnwys a grëwyd gan sefydliadau eraill ac efallai nad yw ar gael yn Gymraeg.
Ar y dudalen
Mae difftheria, tetanws, pertwsis (y pas) a pholiomyelitis yn afiechydon hysbysadwy.
Haint acíwt yw difftheria sydd fel arfer yn effeithio ar y nasoffaryncs. Achosir yr haint gan facteriwm Corynebacterium diphtheriae.
Mae'r organeb yn cael ei lledaenu gan ddefnynnau anadlol ac mae ganddi gyfnod magu o ddau i bum diwrnod. Gall cleifion ag afiechyd heb ei drin fod yn heintus am hyd at bedair wythnos, ond mae'n bosibl y bydd cludwyr yn trosglwyddo'r haint am gyfnod hwy.
Dyma nodweddion difftheria yn y llwybr anadlu uchaf:
ffaryngwst y bilen (ffug-y-bilen), a all achosi rhwystr anadlol
gwres
nodau lymff chwyddedig ar flaen y gwddf a meinweoedd meddal yn chwyddo a all arwain at ymddangosiad "gwar tarw".
Mae tetanws yn haint a nodweddir gan gyfangiadau poenus yn y cyhyrau. Mae'n cael ei achosi gan facteriwm Clostridium tetani a gall effeithio ar unigolyn o unrhyw oedran.
Mae'r organeb i'w chael ym mhobman yn yr amgylchedd ac mae'r cyfnod magu yn para rhwng pedwar a 21 diwrnod.
Nodweddir y clefyd gan anhyblygedd cyffredinol a gwingiadau yn y cyhyrau ysgerbydol. Mae anhyblygrwydd y cyhyrau fel arfer yn cynnwys yr ên (genglo) a'r gwddf ac yna mae'n mynd yn symptom cyffredinol.
Mae cyfradd y marwolaethau ymhlith achosion o’r haint yn amrywio o 10% i 90%; mae ar ei uchaf mewn babanod a'r henoed. Ni ellir byth ddileu tetanws oherwydd bod y sborau yn gyffredin yn yr amgylchedd, gan gynnwys y pridd. Nid yw tetanws yn cael ei ledaenu o berson i berson.
Haint anadlol yw pertwsis a nodweddir gan byliau sydyn a difrifol o beswch sy'n parhau am sawl wythnos. Mae'n cael ei achosi gan facteriwm Bordetella pertussis a all effeithio ar unigolion o bob oed, ond mae’n arbennig o ddifrifol mewn babanod a phlant ifanc, a gall achosi niwed i'r ymennydd oherwydd hypocsia yn ystod pyliau o beswch.
Mae'r organeb yn cael ei lledaenu trwy gyswllt uniongyrchol neu ddefnynnau anadlol yn yr awyr ac mae’r cyfnod magu yn para rhwng chwech ac 20 diwrnod.
Bydd fflem (catâr yn cronni) ar ddechrau'r afiechyd. Yna, bydd peswch llidus yn troi'n beswch gwasgfaol ymhen wythnos i bythefnos. Mae'r pyliau hyn yn aml yn arwain at 'hwpan' neu chwydu. Mewn babanod ifanc, efallai na fydd 'hwpan' yn digwydd. Gall plant hŷn ac oedolion brofi peswch parhaus heb symptomau arferol.
I gael rhagor o wybodaeth am frechu pertwsis, gan gynnwys brechu yn ystod beichiogrwydd a brechu ar gyfer gweithwyr gofal iechyd, ewch i: Brechlyn Y Pas – Gwybodaeth i weithwyr iechyd proffesiynol - Iechyd Cyhoeddus Cymru.
Mae polio (Poliomyelitis) yn haint a nodweddir gan barlys llipa acíwt. Mae'n cael ei achosi gan Boliofeirws math 1, 2 neu 3, a gall effeithio ar unigolion o bob oed.
Lledaenir yr organeb trwy'r llwybr ysgarthol-geneuol ac mae ganddo gyfnod yn para rhwng tri i 21 diwrnod.
Mae'r symptomau'n amrywio o dwymyn i lid yr ymennydd aseptig neu barlys. Mae symptomau posibl eraill yn cynnwys cur pen, amhariad ar y llwybr gastroberfeddol, anhwylder, ac anystwythder gwddf a chefn, gyda pharlys neu hebddo.
Cynigir y brechlyn 4-mewn-1 fel mater o drefn yn dair blwydd a phedwar mis oed, ac i blant hyd at ddeng mlwydd oed nad ydynt wedi'i dderbyn.
Mae'r brechlyn 4-mewn-1 yn cael ei farchnata i'w ddefnyddio yn y DU o dan yr enwau brand REPEVAX® a Boostrix-IPV®. Mae'r ddau frechlyn yn gyfwerth yn glinigol.
Mae REPEVAX® a Boostrix-IPV® yn frechlynnau i’w chwistrellu a ddaw ar ffurf chwistrell wedi'i llenwi ymlaen llaw. Maent yn cynnwys swm llai o antigenau difftheria, tetanws a phertwsis anghellog ac antigenau poliomyelitis wedi'u hanactifadu.
Noder: Erbyn hyn y prif frechlyn a ddefnyddir ar gyfer y brechiad atgyfnerthu cyn-ysgol yn erbyn difftheria, tetanws, pertwsis anghellog a pholio (dTaP/IPV) yw REPEVAX®.
Mae rhagor o wybodaeth am y brechlyn ar gael ym mhenodau’r Llyfr Gwyrdd ar gyfer pob clefyd. Gweler yr adran adnoddau a gwybodaeth glinigol.
Mae canllawiau yn y Llyfr Gwyrdd yn disodli'r Crynodeb o nodweddion cynnyrch (SmPC).
Mae adrodd am adweithiau niweidiol a amheuir ar ôl brechu yn bwysig. Mae'n helpu i fonitro diogelwch a manteision y feddyginiaeth. Dylech roi gwybod am adweithiau niweidiol posibl o frechlynnau a meddyginiaethau ar-lein yn mhra.gov.uk/yellowcard (safle allanol, Saesneg yn unig), drwy lawrlwytho ap y Cerdyn Melyn, neu drwy ffonio 0800 731 6789 (Dydd Llun i ddydd Gwener, 9yb i 5yh).
Mae argymhellion y rhaglen frechu gan y Cydbwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu (JCVI) a pholisi Llywodraeth Cymru i’w gweld yn y dolenni isod.
Cydbwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu (JCVI) - GOV.UK (safle allanol, Saesneg yn unig) (darllenwch gyhoeddiadau a datganiadau JCVI; chwiliwch e.e.polio)
Rhaglen dal i fyny polio brys ar gyfer plant dan 5 oed (WHC/2022/027) | LLYW.CYMRU (safle allanol)
Brechiad pertwsis i weithwyr gofal iechyd (WHC/2024/043) | LLYW.CYMRU (safle allanol)
Mae'r Amserlen Imiwneiddio Rheolaidd Gyflawn yn cynnwys gwybodaeth am brechlynnau rheolaidd a'r rhai sydd ddim yn rheolaidd.
Gellir cyrchu cyrsiau ar-lein a deunyddiau hyfforddi trwy'r E-ddysgu dudalen.
Rhoddir rhagor o wybodaeth am hyfforddiant imiwneiddio ac adnoddau ar y Adnoddau a digwyddiadau hyfforddiant imiwneiddio dudalen.
Llyfr Gwyrdd, pennod 15 - Difftheria (safle allanol, Saesneg yn unig)
Llyfr Gwyrdd, pennod 30 - Tetanws (safle allanol, Saesneg yn unig)
Llyfr Gwyrdd, pennod 24 - Pertwsis (safle allanol, Saesneg yn unig)
Llyfr Gwyrdd, pennod 26 - Polio (safle allanol, Saesneg yn unig)
Mae cyfarwyddyd ar drin achosion o detanws a rheoli briwiau sy'n agored i detanws ar gael yma: Tetanws: cyngor i weithwyr iechyd proffesiynol (safle allanol, Saesneg yn unig)
Iechyd Cyhoeddus Cymru (SharePoint) - Cwestiynau cyffredin (Saesneg yn unig)
Gellir dod o hyd i dempledi PGD ar gyfer brechlynnau ar dudalen Gwasanaeth Cyngor ar Feddyginiaethau Cymru (safle allanol).
Mae gwybodaeth goruchwyliaeth brechu ar gael ar y tudalennau isod: