Mae adroddiad newydd gan Brifysgol Caerdydd, a ariannwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, yn amlygu'r heriau ychwanegol y mae gofalwyr di-dâl wedi'u hwynebu yn ystod pandemig y Coronafeirws.
Meddai awdur arweiniol yr adroddiad, Dr Dan Burrows, Darlithydd mewn Gwaith Cymdeithasol yn Ysgol y Gwyddorau Cymdeithasol (SOCSI) Prifysgol Caerdydd:
“Gofalwyr di-dâl yw asgwrn cefn y system iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru ac ar draws y Deyrnas Unedig.
“Yn ystod pandemig Covid-19, mae cyfrifoldebau gofalwyr di-dâl wedi cynyddu'n sylweddol. Mae mwy o ofalwyr di-dâl nag erioed o'r blaen, ac mae'r rhan fwyaf o'r rhai a oedd yn darparu gofal di-dâl cyn y pandemig bellach yn treulio mwy o amser ar ddarparu gofal i berson arall. Myfyriodd y gofalwyr a gymerodd ran yn ein hymchwil ar yr effaith sylweddol ar eu hiechyd meddwl, gan amlygu'r angen am gamau adferol y bydd eu hangen ar y rhai sy'n cyrraedd pwynt argyfwng.”
Ychwanegodd cyd-awdur yr adroddiad Dr Jen Lyttleton-Smith, Darlithydd mewn Addysg ym Mhrifysgol Metropolitan Caerdydd:
“Er gwaethaf y cyfraniadau hanfodol a wnânt o ddydd i ddydd, dywedodd y gofalwyr di-dâl a holwyd gennym nad oeddent yn cael eu cydnabod yn dda mewn trafodaethau cyhoeddus am iechyd a gofal cymdeithasol ac maent yn teimlo eu bod wedi cael eu hanwybyddu yn ystod y pandemig, yn wahanol i weithwyr iechyd a gofal cymdeithasol proffesiynol, y dywedasant fod eu hymdrechion wedi cael mwy o gydnabyddiaeth. Cafodd yr ymdeimlad hwn o anghyfiawnder ei ddwysáu gan yr aberth eithriadol y mae llawer o ofalwyr di-dâl wedi'i wneud ar ran y person sy'n derbyn gofal.”
Mae canfyddiadau allweddol eraill yn yr adroddiad yn cynnwys:
Cafodd yr adroddiad “Lleisiau Gofalwyr yn ystod Pandemig COVID-19: Negeseuon ar gyfer dyfodol gofalu di-dâl yng Nghymru” ei gynnal a'i lunio gan Brifysgol Caerdydd, a'i ariannu gan Iechyd Cyhoeddus Cymru.
Meddai Dr Richard Kyle, Dirprwy Bennaeth Ymchwil a Gwerthuso, Iechyd Cyhoeddus Cymru:
“Mae deall effaith pandemig COVID-19 ar ofalwyr di-dâl yn hanfodol er mwyn helpu i lywio'r ffordd orau o gefnogi iechyd a llesiant y rhai sy'n gofalu am eraill. Mae'r ymchwil hon yn rhoi cipolwg gwerthfawr o brofiadau gofalwyr di-dâl yng Nghymru dros y flwyddyn ddiwethaf. Canfu'r ymchwil fod llawer o'r heriau wedi bod yn hirsefydlog ond wedi'u gwaethygu ymhellach gan y pandemig.
“Mae dod o hyd i ffyrdd o nodi gofalwyr di-dâl mewn gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol a sefydliadau addysgol yn allweddol i ddechrau'r broses o ddarparu cymorth. Ond mae hefyd yn bwysig ystyried yr iaith a ddefnyddir ar ddeunyddiau cyhoeddusrwydd, gan nad yw pob gofalwr di-dâl yn uniaethu â'r term ‘gofalwr’.
“Dylai cynllunio gofal gynnwys ystyried anghenion y gofalwr a'r person sy'n derbyn gofal i dreulio amser gyda'i gilydd i gael mwynhad, yn hytrach na chanolbwyntio'n unig ar sut y caiff anghenion y person y gofalir amdano eu diwallu.
“Efallai y bydd gwaith therapiwtig tymor byr yn ddefnyddiol hefyd i gynorthwyo'r gofalwr a'r person sy'n derbyn gofal i ddeall a rheoli'r newid i berthynas ofalgar.”
Bydd yr adroddiad hwn yn helpu i lywio cymorth ar gyfer gofalwyr di-dâl, a datblygu rhagor o ymchwil ar iechyd a llesiant gofalwyr di-dâl o fewn yr Adran Ymchwil a Gwerthuso, ochr yn ochr â phartneriaid allanol yng Nghymru.