Cyhoeddwyd 26 Tachwedd 2025

 

Pwrpas y RTSSS yw gweithredu fel cronfa ddata genedlaethol ganolog ar farwolaethau o ganlyniad i hunanladdiad amheus yng Nghymru a chynhyrchu'r deintyddiaeth i lywio gweithgarwch atal hunanladdiad ledled Cymru. Bydd yr adroddiad hwn yn ein helpu i ddeall pa grwpiau penodol sydd mewn perygl ac yn helpu i lywio gwaith atal hunanladdiad.

 

Prif Bwyntiau

1.  Rhwng 1 Ebrill 2024 a 31 Mawrth 2025, bu farw 440 o drigolion Cymru trwy hunanladdiad tybiedig yng Nghymru neu y tu allan iddi, gan roi cyfradd o 16.8 fesul 100,000 o bobl.  Y cyfraddau yn 2023/24 a 2022/23 oedd 13.4 (352 o farwolaethau) a 13.7 (359 o farwolaethau) yn y drefn honno.

2.  Dynion oedd yn cyfrif am 77% o’r marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig. Roedd y gyfradd oedran-benodol uchaf mewn dynion 35-44 oed (41.8 fesul 100,000).

3.  Roedd cyfradd yr hunanladdiadau tybiedig yn 2024/25 dros ddwywaith mor uchel mewn preswylwyr yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig (19.9 fesul 100,000) a'r ail ardaloedd mwyaf difreintiedig (22.1), o'i gymharu â thrigolion yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig (9.3).

4.  Roedd cyfradd y marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig mewn pobl yr adroddwyd eu bod yn ddi-waith yn 150.8 fesul 100,000, a oedd dros 12 gwaith yn uwch nag mewn unrhyw grŵp statws cyflogaeth arall.

5.  Adroddwyd bod 61% o bobl wedi cael cyflwr iechyd meddwl, roedd gan 55% hanes o hunan-niweidio blaenorol, ac roedd 29% yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl.

6.  Roedd 31% o'r marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig mewn pobl a oedd yn hysbys i'r Heddlu yn y 6 mis blaenorol.

7.  Mae dadansoddiad o'r 3 blynedd gyntaf o ddata RTSSS wedi dangos rhai gwahaniaethau mewn patrymau dull marwolaeth, cam-drin domestig a ffactorau cysylltiedig eraill rhwng dynion a menywod. 

  8.  Mae casglu a rhannu data trwy Wyliadwriaeth Amser Real Hunanladdiad Tybiedig yn caniatáu i weithredu i atal marwolaethau yn y dyfodol trwy hunanladdiad   tybiedig mewn ffordd amserol, trwy ddarparu gwybodaeth gyfredol i ddefnyddwyr ar batrymau cenedlaethol a rhanbarthol.   

9.  Dyma'r drydedd flwyddyn o adrodd ar ddata.  Mae rhai diwygiadau sy'n ymwneud â dadansoddi wedi'u gwneud ers y ddwy flynedd gyntaf (gweler Gwybodaeth Dechnegol) a byddant yn datblygu wrth i ragor o ddata gael ei gasglu. Oherwydd niferoedd bach mewn rhai categorïau a'r diffyg data cyfres amser, mae cyfyngiadau i'r set ddata RTSSS. Mae'r rhain wedi'u hamlinellu trwy gydol yr adroddiad hwn.

10.  Mae marwolaethau drwy hunanladdiad tybiedig yn cael eu hadrodd i Iechyd Cyhoeddus Cymru cyn cwest Crwner. Rhagwelir y gall nifer y marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig fod yn uwch na nifer yr hunanladdiadau fel y'u pennir gan Grwner, gan y gellir canfod bod gan rai marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig achos gwahanol yn dilyn ymchwiliad a chwest Crwner.

 

Cymorth 

Os oes angen cymorth arnoch, mae gwybodaeth am ffynonellau cymorth yng Nghymru ar gael yma: Cael Cymorth Nawr - SSHP GIG.   

Gellir cysylltu â'r Samariaid yn ddienw am ddim ddydd neu nos, 365 diwrnod y flwyddyn ar 116 123 (y DU a Gweriniaeth Iwerddon) neu drwy e-bost yn jo@samaritans.org, neu ewch i www.samaritans.org i ddod o hyd i'ch cangen agosaf.   

Mae’r Llinell Wrando a Chymorth Cymunedol (CALL) hefyd ar gael ar 0300 132 737 (hefyd ar gael ddydd neu nos) ac mae'n cynnig gwasanaeth gwrando a chymorth cyfrinachol.  Am gymorth iechyd meddwl brys i chi neu os ydych chi'n poeni am rywun arall ffoniwch 111 a phwyswch Opsiwn 2.   

Mae’r Gwasanaeth Cynghori a Chyswllt Cenedlaethol yn wasanaeth cyfrinachol am ddim yng Nghymru i unrhyw un sy'n cael ei effeithio gan hunanladdiad, sydd ar gael yn support@nals.cymru neu ar 08000 487742. 

Mae ffynonellau cymorth ychwanegol wedi'u rhestru yn Nhudalen we cymorth y GIG ar gyfer meddyliau hunanladdol. 

 

Newyddiaduraeth ystyriol 

Os ydych chi'n newyddiadurwr sy'n ymdrin â newyddion sy'n ymwneud â hunanladdiad, dilynwch Ganllawiau cyfryngau'r Samariaid a chanllawiau adrodd ar hunanladdiad Sefydliad Safonau'r Wasg Annibynnol sy'n cynghori ar sut i leihau'r risg y bydd sylw yn y cyfryngau yn effeithio'n negyddol ar bobl a allai fod yn agored i niwed. 

 

Cefndir

Sefydlwyd Gwyliadwriaeth Amser Real Hunanladdiad Tybiedig (RTSSS) yng Nghymru ar 1 Ebrill 2022.  Mae'n casglu gwybodaeth am farwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig sy'n digwydd yng Nghymru, yn ogystal â marwolaethau trigolion Cymru sy'n digwydd y tu allan i Gymru. 

Nod RTSSS yw gweithredu fel storfa genedlaethol ganolog ar gyfer marwolaethau drwy hunanladdiad tybiedig yng Nghymru a thrigolion Cymru a chynhyrchu'r wybodaeth i lywio gweithgarwch atal hunanladdiad ledled Cymru. 

Adroddir am hunanladdiadau tybiedig i'r RTSSS cyn cwest Crwner. Rhagwelir y gall y rhain fod yn uwch na nifer yr hunanladdiadau fel y'u pennir gan Grwner, gan y gellir canfod bod gan rai achos gwahanol yn dilyn ymchwiliad a chwest Crwner. 

Mae data a gesglir ar hunanladdiadau tybiedig yn wahanol i ddata hunanladdiad fel yr adroddwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG). Mae hunanladdiadau a adroddwyd gan y SYG yn cynnwys marwolaethau sy'n cael eu cofrestru yn dilyn cwest lle mae Crwner wedi penderfynu:

• casgliad hunanladdiad
• casgliad naratif (lle gellir cofnodi'r farwolaeth fel hunan-niweidio bwriadol neu anaf neu wenwyno â bwriad amhenodol, yn seiliedig ar y wybodaeth a ddarperir gan y Crwner)
• casgliad agored (lle gellir codio'r farwolaeth fel anaf neu wenwyno â bwriad amhenodol yn seiliedig ar y wybodaeth a ddarperir gan y Crwner).

(Cyfraddau hunanladdiad yng ngwybodaeth ansawdd a methodoleg y DU. 2019, SYG)

Ystadegau hunanladdiad a gyhoeddir gan y SYG yw'r ystadegau swyddogol ar hunanladdiad a dylid eu defnyddio at ddibenion cynllunio strategol a chymharu. Cyhoeddwyd ystadegau hunanladdiad y SYG ar farwolaethau a gofrestrwyd yn 2024 ar 3 Hydref 2025.

 

 

Defnyddio data RTSSS

Gall cwest crwner fod yn broses hir sy'n para misoedd neu flynyddoedd mewn rhai achosion. Ar ôl dod i gasgliad, mae'r farwolaeth wedyn yn cael ei chofrestru a'i chodio gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol.  Gan fod ystadegau hunanladdiad swyddogol ar gyfer marwolaethau a gofrestrwyd yn ystod blwyddyn galendr, efallai na fyddant yn adlewyrchu unrhyw newidiadau gwirioneddol yng nghyfradd hunanladdiadau sy'n digwydd y flwyddyn honno.  Bwriedir i ddata RTSSS ar farwolaethau sy'n digwydd y flwyddyn honno fod ar gael yn gynharach fel y gall arweinwyr atal hunanladdiad ar draws sawl asiantaeth ymateb yn gyflym i batrymau sy'n dod i'r amlwg.  Mae data RTSSS hefyd yn cael ei ddefnyddio yn rheolaidd i fonitro hunanladdiadau tybiedig yn fisol.  Mae'r prydlondeb a gynigir gan RTSSS yn gyfaddawd ar gyfer cywirdeb data ac mae'n ystyriaeth bwysig wrth ystyried yr angen am weithredu. Mewn adroddiadau yn y dyfodol, bydd tueddiadau ar gael a dylai hyn ein galluogi i ddeall patrymau.

Mae'r data yn yr adroddiad hwn yn cynnwys marwolaethau a ddigwyddodd rhwng 1 Ebrill 2024 a 31 Mawrth 2025.  Mae data o'r adroddiad gwyliadwriaeth blynyddol RTSSS cyntaf a’r ail adroddiad gwyliadwriaeth blynyddol RTSSS ar farwolaethau a ddigwyddodd rhwng 1 Ebrill 2022 a 31 Mawrth 2023 a 1 Ebrill 2023 a 31 Mawrth 2024 yn y drefn honno wedi'u diwygio oherwydd gwybodaeth ychwanegol a dderbyniwyd ar ôl i ddata gael ei dynnu i'w dadansoddi.  Dangosir y data diwygiedig yn y tablau data ochr yn ochr â data 2024/25.

Mae rhagor o wybodaeth am RTSSS ar gael yn Iechyd Cyhoeddus Cymru – Gwyliadwriaeth Amser Real Hunanladdiad Tybiedig.

 

 

Ystadegau Swyddogol o dan Ddatblygiad

Cyhoeddir yr ystadegau hyn fel ystadegau swyddogol o dan ddatblygiad.  Mae'r rhain yn ystadegau nad ydynt wedi'u datblygu'n llawn eto ac sy'n dal i gael eu profi, ond rydym yn hyderus eu bod yn dal i fod o werth.  Dyma'r drydedd flwyddyn o gyhoeddi ac mae'r RTSSS yn dal i gael ei ddatblygu.  Mae ffynonellau pellach yn cael eu harchwilio ac mae nifer o welliannau wedi bod ers y ddau adroddiad cyntaf mewn ymateb i adborth gan ddefnyddwyr.  Bydd datblygiadau pellach yn gofyn am gyfnod o brofi gyda defnyddwyr.  Ymhen amser, rhagwelir y gellir cyhoeddi'r ystadegau hyn i safon y Cod Ymarfer ar gyfer Ystadegau a gellir eu cyhoeddi fel Ystadegau Swyddogol.

Mae’r adran Wybodaeth Dechnegol yn Atodiad 2 yn cynnwys gwybodaeth am:

• Ffynonellau data
• Ansawdd data
• Dadansoddi data
• Cryfderau a chyfyngiadau
• Diwygiadau ers adroddiad gwyliadwriaeth blynyddol 2023/24.

 

 

Ymgysylltu â defnyddwyr

Rydym yn croesawu adborth ar yr adroddiad hwn.  Fe wnaethom egluro anghenion defnyddwyr gyda nifer o randdeiliaid cyn cyhoeddi'r adroddiad blynyddol cyntaf a chylchredeg arolwg adborth yn eang ar ôl cyhoeddi'r ddau adroddiad cyntaf.  Rydym wedi mynychu fforymau atal hunanladdiad cenedlaethol a rhanbarthol i gyflwyno'r data a rhannu diweddariadau datblygu ac fe wnaethom gynnal sesiwn adborth gyda rhanddeiliaid allweddol i bennu gwerth y data.  Rydym wedi ystyried adborth a sylwadau wrth gynllunio'r adroddiad hwn.  Bydd arolwg adborth ar gael ar ôl cyhoeddi'r adroddiad hwn.  Gellir cyfeirio unrhyw adborth, sylwadau neu ymholiadau hefyd at PHW.RTSSS@wales.nhs.uk.

 

Rhestr cyn-ryddhau

Iechyd Cyhoeddus Cymru

Iain Bell, Cyfarwyddwr Cenedlaethol Gweithredol dros Ymchwil, Data a Digidol, Iechyd Cyhoeddus Cymru

Dr. Louisa Nolan, Pennaeth Gwyddor a Dadansoddeg Data, Iechyd Cyhoeddus Cymru

Llywodraeth Cymru

Jon Lane, Pennaeth y tîm Polisi Atal Hunanladdiad a Hunan-niweidio, Llywodraeth Cymru

Holly Howe-Davies, Uwch Gynghorydd Polisi a Thystiolaeth, Tîm Polisi Atal Hunanladdiad a Hunan-niweidio, Llywodraeth Cymru

Laura Jardine, Uwch Gynghorydd Polisi ar gyfer Hunanladdiad a Hunan-niweidio, Tîm Polisi Atal Hunanladdiad a Hunan-niweidio, Llywodraeth Cymru

Chloe Whiteley, Uwch Swyddog Ystadegol Iechyd Meddwl, Llywodraeth Cymru

Y Prif Arolygydd Paul Biggs, Uned Gyswllt yr Heddlu, Llywodraeth Cymru

Perfformiad a Gwelliant y GIG

Claire Cotter, Pennaeth y Rhaglen, Rhaglen Hunanladdiad a Hunan-niweidio (SSHP), Perfformiad a Gwelliant GIG Cymru

Deborah Job, Arweinydd Rhanbarthol Gogledd Cymru, SSHP

Laura Tranter, Arweinydd Rhanbarthol Canolbarth a Gorllewin Cymru, SSHP

Ceri Fowler, Arweinydd Rhanbarthol De-ddwyrain Cymru, SSHP

Lara Homan, Rheolwr Gwella Ansawdd a Pherfformiad, Iechyd Meddwl ac Anableddau Dysgu, Perfformiad a Sicrwydd, Perfformiad a Gwelliant GIG Cymru

Sefydliadau eraill

Philip Daniels, Cyfarwyddwr Gweithredol Iechyd y Cyhoedd, Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg

Yr Athro Ann John, Canolfan Genedlaethol ar gyfer Atal Hunanladdiad ac Ymchwil Hunan-niweidio, Prifysgol Abertawe

 

 

Canfyddiadau

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig yng Nghymru

Rhwng 1 Ebrill 2024 a 31 Mawrth 2025, roedd 440 o hunanladdiadau tybiedig ymhlith trigolion Cymru o bob oed a ddigwyddodd yng Nghymru neu’r tu allan i Gymru, gan roi cyfradd o 16.8 fesul 100,000.  Roedd 20 o hunanladdiadau tybiedig ychwanegol o drigolion nad ydynt yn Gymreig wedi digwydd yng Nghymru. 

 

Tabl 1. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl blwyddyn, pob person, pob oedran, cyfrif a chyfradd fras fesul 100,000 o drigolion Cymru, 2022/23 – 2024/25

Cyfnod amser	Cyfrif y marwolaethau	Cyfradd fesul 100,000 (Cyfyngau hyder 95%)
2022/23	359	13.7 (12.3-15.2)
2023/24	352	13.4 (12.1-14.9)
2024/25	440	16.8 (15.3-18.5)

Roedd y gyfradd yn 2024/25 yn ystadegol yn sylweddol uwch nag yn 2023/24 a 2022/23 (Tabl 1). Gallai hyn fod oherwydd cynnydd gwirioneddol yn y gyfradd o hunanladdiadau tybiedig yng Nghymru neu gallai fod oherwydd mwy o adroddiadau ar RTSSS yn ystod 2024/25.  

Mae'r dadansoddiadau a gyflwynir yn yr adroddiad hwn yn cynnwys hunanladdiadau tybiedig trigolion Cymru ar gyfer 2024/25 yn unig, gyda chymariaethau â 2022/23 a 2023/24 gan ddefnyddio ffigurau diwygiedig a ddangosir yn y tablau data. 

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, trigolion Cymru, yn ôl mis

Ffigur 1. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl mis, pob person, pob oedran, pob cyfrif, trigolion Cymru, 2024/25

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• O'r data hyn, ni allwch ddod i'r casgliad bod unrhyw amrywiad sylweddol yn nifer yr hunanladdiadau tybiedig o fis i fis yn ystod 2024/25. 

Mae Ffigur 1 yn dangos bod nifer y marwolaethau yn amrywio o 30 marwolaeth ym mis Mehefin 2024 i 43 marwolaeth ym mis Rhagfyr 2024.  Y nifer cymedrig (cyfartalog) o farwolaethau oedd 37 y mis a'r gwyriad safonol oedd 4.  Disgwylir y byddai tua dwy ran o dair o'r amser y mae'r cyfrif hwnnw o fewn un gwyriad safonol o'r cymedr, ac roedd hyn yn wir am 10 allan o 12 mis, felly yr amrywiad a welwyd yw'r hyn y byddai'n ddisgwyliedig. 

Yn 2022/23, yr ystod oedd 20 i 37 o farwolaethau ac yn 2023/24 roedd yr ystod yn 21 i 41 (gweler tablau data).

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl rhanbarth preswylio 

Ffigur 2. Marwolaethau drwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl rhanbarth preswylio*, cyfradd fras fesul 100,000, trigolion Cymru, 2024/25 

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS ac MYE (ONS)

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Roedd cyfradd yr hunanladdiadau tybiedig yn Ne-ddwyrain Cymru yn 2024/25 yn ystadegol yn sylweddol is na'r gyfradd yng Nghymru gyfan. 
• Nid oedd cyfradd yr hunanladdiadau tybiedig yng Ngogledd Cymru a Chanolbarth a Gorllewin Cymru yn 2024/25 yn ystadegol arwyddocaol wahanol i'r gyfradd Cymru gyfan.
• Dros y 3 blynedd diwethaf, nid oedd y cyfraddau ym mhob un o'r tri rhanbarth yn ystadegol sylweddol wahanol flwyddyn ar ôl blwyddyn.

Roedd y gyfradd yn Ne-ddwyrain Cymru (14.4 fesul 100,000) yn ystadegol yn sylweddol is na'r gyfradd ar gyfer Cymru gyfan (16.8).  Nid oedd cyfradd yr hunanladdiadau tybiedig yn ystadegol arwyddocaol o'r gyfradd yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru (18.0) a Gogledd Cymru (17.3). 

 

Tabl 2. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl rhanbarth preswylio, yn ôl blwyddyn, pob person, pob oedran, cyfradd fras fesul 100,000, trigolion Cymru, 2022/23 – 2024/25

	2022/23	2023/24	2024/25
Gogledd Cymru	11.4  (95% CI 8.8-14.5)	14.9  (95% CI 11.9-18.4)	17.3  (95% CI 14.1-21.0)
Canolbarth a Gorllewin Cymru	16.3   (95% CI 13.5-19.4)	12.6   (95% CI 10.2-15.4)	18.0   (95% CI 15.1-21.2)
De-ddwyrain Cymru	11.7   (95% CI 9.9-13.7)	12.5  (95% CI 10.7-14.6)	14.4   (95% CI 12.4-16.6)

Mae Tabl 2 yn dangos y cyfraddau rhanbarthol rhwng 2022/23 a 2024/25.  Yn 2024/25, mae'r cyfraddau ym mhob un o'r tri rhanbarth yn uwch na'r ddwy flynedd flaenorol, ond nid oedd y cyfraddau dros y tair blynedd yn ystadegol arwyddocaol o'i gilydd.

Roedd cyfyngau hyder 95% yr amcangyfrifon cyfraddau rhanbarthol yn 2024/25 yn gorgyffwrdd ond gan fod dau amcangyfrif gyda chyfyngau hyder sy'n gorgyffwrdd yn dal i fod yn ystadegol sylweddol wahanol, gwnaed profion pellach gan ddefnyddio'r gymhariaeth fesul pâr o ranbarthau.  Dangosodd nad oedd gwahaniaeth ystadegol arwyddocaol rhwng amcangyfrifon cyfraddau rhanbarthol (Atodiad 1).

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl ardal breswyl bwrdd iechyd

Ffigur 3. Marwolaethau drwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl ardal breswyl bwrdd iechyd, cyfradd fras fesul 100,000, trigolion Cymru, 2024/25

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS ac MYE (ONS)

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Roedd y gyfradd yn 2024/25 yn ystadegol arwyddocaol uwch ym Mwrdd Iechyd Addysgu Powys o'i gymharu â chyfradd Cymru gyfan, ac yn ystadegol yn sylweddol is ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg. 

Mae Ffigur 3 yn dangos bod y gyfradd mewn preswylwyr Bwrdd Iechyd Addysgu Powys (25.3 fesul 100,000) yn ystadegol yn sylweddol uwch na'r gyfradd ar gyfer Cymru gyfan. Fodd bynnag, mae cyfyngau hyder eang ar gyfer cyfradd Powys oherwydd bod y gyfradd yn seiliedig ar 29 o farwolaethau mewn poblogaeth gymharol fach. Mae niferoedd bach yn agored i amrywiadau ar hap ac felly dylid bod yn ofalus wrth ddehongli'r gyfradd.  

Roedd y cyfraddau ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr (17.6), Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda (19.3) a Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan (18.2) yn uwch na'r gyfradd ar gyfer Cymru gyfan, ond nid oeddent yn ystadegol yn sylweddol uwch.  Roedd gan y cyfraddau ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe a Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro gyfraddau is (ond nid yn ystadegol yn sylweddol is) na chyfradd Cymru gyfan.  Roedd y gyfradd isaf ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf (12.2), a oedd yn ystadegol yn sylweddol is na'r gyfradd yng Nghymru gyfan.

Cynyddodd cyfraddau mewn preswylwyr Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro, Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys ers 2022/23 a 2023/24 ond nid oedd yr un o'r achosion hyn o gynnydd yn ystadegol arwyddocaol. 

Ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe roedd y gyfradd yn uwch, ond nid yn ystadegol yn sylweddol uwch, nag yn 2023/24, ond nid oedd hynny’n wir yn 2022/23.

Ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf gostyngodd y gyfradd yn 2024/25 o 2023/24 ac roedd yn uwch nag yn 2022/23 ond nid oedd y gwahaniaethau hyn yn ystadegol arwyddocaol.

Er mwyn sefydlu a oedd gwahaniaeth ystadegol arwyddocaol rhwng byrddau iechyd, gwnaed cymhariaeth fesul pâr o fyrddau iechyd.  Dangosodd:

• bod y gyfradd ymhlith trigolion Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg yn ystadegol sylweddol is na'r cyfraddau ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys
• roedd y gyfradd ymhlith trigolion Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro hefyd yn ystadegol yn sylweddol is na'r gyfradd ar gyfer Bwrdd Iechyd Addysgu Powys
• nid oedd unrhyw wahaniaethau ystadegol arwyddocaol eraill rhwng y byrddau iechyd sy'n weddill.

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl amddifadedd ardal

Ffigur 4. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl pumed amddifadedd*, cyfradd fras fesul 100,000, trigolion Cymru, 2024/25

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS ac MYE (ONS) a WIMD 2019 (LlC)

* Roedd gan 8 achos ddata cod post anghyflawn ac felly nid ydynt wedi'u cynnwys.

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Roedd cyfradd yr hunanladdiadau tybiedig yn 2024/25 dros ddwywaith mor uchel mewn preswylwyr yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig, a'r ardaloedd mwyaf difreintiedig nesaf, o'i gymharu â thrigolion yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig; roedd y gwahaniaethau hyn yn ystadegol arwyddocaol wahanol. 

Mae Ffigur 4 yn dangos bod y gyfradd o hunanladdiadau tybiedig yn ystadegol yn sylweddol uwch na'r gyfradd ar gyfer Cymru gyfan ymhlith preswylwyr a oedd yn byw yn yr ail ardaloedd mwyaf difreintiedig (22.1 fesul 100,000) ac yn ystadegol yn sylweddol is ymhlith preswylwyr a oedd yn byw yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig (9.3).

Roedd y gyfradd yn uwch na'r gyfradd yng Nghymru gyfan ymhlith preswylwyr yn yr ardal fwyaf difreintiedig (19.9) ac yn is ymhlith trigolion yn yr ardaloedd  difreintiedig canol (15.9) a'r ardaloedd lleiaf difreintiedig nesaf (15.6). Nid oedd yr un o'r gwahaniaethau hyn yn ystadegol arwyddocaol.

Yn yr ardal leiaf difreintiedig, roedd y cyfraddau’n debyg yn 2022/23 (10.3) a 2023/24 (9.5). Yn yr ardal fwyaf difreintiedig roedd y cyfraddau yn is yn 2022/23 (15.7) a 2023/24 (17.3) nag yn 2024/25 ond nid oedd y gwahaniaethau yn ystadegol arwyddocaol.

Roedd gwahaniaeth ystadegol arwyddocaol rhwng y pumed lleiaf difreintiedig a'r holl bumedau amddifadedd eraill.  

Roedd cyfradd yr hunanladdiadau tybiedig yn 2024/25 dros ddwywaith mor uchel ymhlith preswylwyr yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig (19.9), a'r ail ardaloedd mwyaf difreintiedig (22.1), o'i gymharu â thrigolion yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig (9.3).

Dangosodd cymhariaeth fesul pâr fod gwahaniaeth ystadegol arwyddocaol hefyd rhwng y gyfradd yn yr ail bumed lleiaf difreintiedig a'r ail bumed mwyaf difreintiedig, a'r pumed difreintiedig canol a'r ail bumed mwyaf difreintiedig. (Atodiad 1). 

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl rhyw ac oedran

Ffigur 5. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl rhyw, cyfradd fras fesul 100,000, trigolion Cymru, 2024/25

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS ac MYE (ONS)

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Mae'r gyfradd ymhlith dynion yn ystadegol yn sylweddol uwch ac mae'r gyfradd ymhlith menywod yn ystadegol yn sylweddol is na chyfradd Cymru gyfan.
• Dynion oedd yn cyfrif am 77% o'r hunanladdiadau tybiedig.

Mae Ffigur 5 yn dangos bod y gyfradd ymhlith dynion (26.7 fesul 100,000) yn ystadegol arwyddocaol uwch o'i gymharu â chyfradd Cymru gyfan (16.8) a chyda'r gyfradd mewn menywod (7.4). Roedd y gyfradd farwolaethau mewn menywod yn ystadegol yn sylweddol is na'r gyfradd ar gyfer Cymru gyfan.

Roedd y cyfraddau ymhlith dynion yn 2024/25 yn uwch na'r cyfraddau yn 2022/23 a 2023/24 gyda chyfraddau o 21.9 fesul 100,000 a 20.8 yn y drefn honno, gyda'r cynnydd o 2023/24 yn ystadegol arwyddocaol.

Roedd y cyfraddau ymhlith menywod yn 2024/25 ychydig yn uwch na'r cyfraddau yn 2022/23 a 2023/24 gyda chyfraddau o 6.0 a 6.5 yn y drefn honno. Nid oedd y gwahaniaethau hyn yn ystadegol arwyddocaol.

 

Ffigur 6. Marwolaethau drwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl grŵp oedran a rhyw*, pob person, cyfradd fras fesul 100,000, trigolion Cymru, 2024/25 

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS ac MYE (ONS)

* Mae grŵp oedran <25 wedi'i ddefnyddio yn lle 15-24 oed i sicrhau fod pob marwolaeth oherwydd achosion tybiedig o hunanladdiad yn cael ei adrodd.

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• O'r data hyn, gallwch ddod i'r casgliad bod y gyfradd uchaf o hunanladdiadau tybiedig wedi digwydd mewn dynion rhwng 35 a 54 oed.

Mae Ffigur 6 yn dangos bod y gyfradd uchaf o hunanladdiadau tybiedig wedi digwydd mewn dynion 35-44 oed (41.8 fesul 100,000), ac yna dynion 45-54 oed (38.4).

Yn 2023/24, digwyddodd y gyfradd uchaf hefyd mewn dynion 35-44 oed (34.6), ac yna dynion 45-54 oed (25.8).  Cynyddodd y cyfraddau yn y grwpiau oedran/rhyw hyn rhwng 2022/23 a 2023/24 a 2024/25 ond nid oedd y gwahaniaethau hyn yn ystadegol arwyddocaol.

Yn 2022/23, digwyddodd y gyfradd uchaf mewn dynion 25-34 oed (32.0); gostyngodd y cyfraddau hyn yn 2023/24 (23.1) a 2024/25 (27.8) ond nid oedd y gwahaniaethau hyn yn ystadegol arwyddocaol.

Roedd y gyfradd uchaf ymhlith menywod yn y grŵp oedran 25-34 oed (11.7), ac yna'r grŵp oedran 35-44 oed (8.8). Roedd y gyfradd ymhlith menywod rhwng 25 a 34 oed yn uwch na'r gyfradd yn 2022/23 a 2023/24 (y ddau yn 10.2) ond nid oedd yn ystadegol arwyddocaol uwch.

Ym mhob grŵp oedran, ar wahân i'r grŵp oedran dan 25 oed, roedd y cyfraddau yn ystadegol yn sylweddol uwch ymhlith dynion o'i gymharu â menywod.  Ni wnaed cymhariaeth bellach ar gyfer oedran-rhyw oherwydd niferoedd bach (llai na 10).

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig yn ôl statws cyflogaeth

Ffigur 7. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl statws cyflogaeth*, cyfradd fras fesul 100,000, 16+ oed, trigolion Cymru, 2024/25 

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS a data statws gweithgarwch economaidd (ONS)

* Roedd gan 105 o achosion statws cyflogaeth anhysbys felly nid ydynt wedi'u cynnwys.

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Roedd y gyfradd o hunanladdiadau tybiedig yn ystadegol sylweddol uwch mewn pobl yr adroddwyd eu bod yn ddi-waith o'i gymharu ag unrhyw grŵp statws cyflogaeth arall.

Roedd y gyfradd uchaf o hunanladdiadau tybiedig mewn pobl lle cofnodwyd eu statws cyflogaeth fel di-waith (150.8 fesul 100,000). Roedd hyn yn ystadegol yn sylweddol uwch nag unrhyw grŵp statws cyflogaeth arall a dros 12 gwaith yn uwch na'r ail grŵp uchaf a oedd yn cynnwys pobl a oedd yn fyfyrwyr/prentisiaid (11.7).  

Cynyddodd y gyfradd mewn pobl a oedd yn ddi-waith ers 2022/23 a 2023/24, pan oedd yn 114.1 fesul 100,000 a 126.7 yn y drefn honno ond nid oedd y cynnydd hwn yn ystadegol arwyddocaol. 

Dylid nodi bod y statws cyflogaeth yn anhysbys mewn 105 o bobl (24%).  Gallai hyn effeithio ar y canfyddiadau (trwy gynyddu neu leihau'r gyfradd) pe bai'r rhai sydd â statws cyflogaeth anhysbys yn fwy tebygol neu'n llai tebygol o fod yn ddi-waith. 

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig a ffactorau cysylltiedig

Ffigur 8. Marwolaethau drwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl ffactorau cysylltiedig*, pob person, pob oedran, cyfrif**, trigolion Cymru, 2024/25 ***

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS

* Ffactorau cysylltiedig lluosog wedi'u rhestru felly gellir cyfrif rhai mewn mwy nag un categori.

** Mae cyfrifon o dan 5 wedi'u dileu.

*** Mae cam-drin rhywiol ar-lein yn cynnwys y sawl sy'n gweithredu camdriniaeth a'r rhai sy'n dioddef.

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Y ffactorau cysylltiedig mwyaf cyffredin oedd cyflwr iechyd meddwl (61%) a hanes o hunan-niweidio blaenorol (55%)
• O'r data hyn, ni allwch ddod i'r casgliad beth oedd cyfradd yr hunanladdiadau tybiedig mewn pobl a oedd â chyflwr iechyd meddwl neu hanes o hunan-niweidio blaenorol, neu unrhyw ffactor cysylltiedig arall, gan fod nifer y bobl yn y boblogaeth gyfan sydd â phob ffactor cysylltiedig yn anhysbys.  

Y ffactor cysylltiedig mwyaf cyffredin oedd cyflwr iechyd meddwl, a adroddwyd mewn 268 allan o 440 o bobl (61%) a fu farw trwy hunanladdiad tybiedig.  Adroddwyd am hanes o hunan-niweidio blaenorol mewn 240 allan o 440 o bobl (55%).   Adroddwyd am broblemau teuluol a/neu berthynas mewn 120 allan o 440 o bobl (27%) ac adroddwyd am salwch hirdymor/cyflwr cronig mewn 116 allan o 440 o bobl (26%). 

Y canrannau ar gyfer y ffactorau cysylltiedig hyn yn 2023/24 oedd: cyflwr iechyd meddwl 63%, hanes hunan-niweidio blaenorol 53%, materion teulu a/neu berthynas 27% a salwch hirdymor/cyflwr cronig 26%.  Yn 2022/23, y canrannau oedd: cyflwr iechyd meddwl 49%, hanes hunan-niweidio blaenorol 49%, materion teulu a/neu berthynas 20% a salwch hirdymor/cyflwr cronig 16%.

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl p'un a oedd pobl yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl 6 mis cyn marwolaeth

Ffigur 9. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl p'un a yw'n hysbys i'r gwasanaethau iechyd meddwl, pob person, pob oedran, cyfrif, trigolion Cymru, 2024/25 

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Roedd 29% o’r bobl a fu farw trwy hunanladdiad tybiedig yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl yn y 6 mis cyn marwolaeth. 
• Mae angen dadansoddiad pellach i ddeall sut roedd pobl yn adnabyddus i wasanaethau iechyd meddwl. 

O'r 440 o bobl a fu farw trwy o hunanladdiad tybiedig, roedd 128 (29%) yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl yn y 6 mis cyn marwolaeth.  Nid oedd 202 (46%) ohonynt yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl.  Ar gyfer 110 o bobl (25%), nid oedd yn hysbys a oeddent yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl (ffigur 9), felly mae'n bosibl bod canran y bobl a oedd yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl wedi'i thanamcangyfrif neu ei goramcangyfrif.  

Roedd canrannau ar gyfer p'un a oedd pobl yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl 6 mis cyn marwolaeth yn debyg yn 2022/23 (29%) a 2023/24 (30%).

Nid oedd gan bob person a oedd yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl gyflwr iechyd meddwl hysbys. O'r 268 o bobl yr adroddwyd bod ganddynt gyflwr iechyd meddwl, roedd 121 (45%) ohonynt yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl yn y 6 mis cyn marwolaeth, nid oedd 86 (32%) ohonynt yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl ac roedd hynny’n anhysbys yn achosion 61 (23%) ohonynt (heb ei ddangos ar y siart). 

Roedd canrannau ar gyfer p'un a oedd gan bobl gyflwr iechyd meddwl ac a oeddent yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl 6 mis cyn marwolaeth yn debyg yn 2022/23 (45%) a 2023/24 (40%).

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl p'un a oedd pobl yn hysbys i'r heddlu yn y 6 mis blaenorol

Ffigur 10. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl rhesymau a oedd yn hysbys yn flaenorol i'r heddlu yn ystod y 6 mis blaenorol, pob person, pob oed, cyfrif*, trigolion Cymru, 2024/25 

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS

* Gellir cyfrif rhai mewn mwy nag un categori.

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Roedd 31% o'r bobl a fu farw trwy hunanladdiad tybiedig yn hysbys i'r Heddlu yn y 6 mis cyn marwolaeth
• O'r data hyn, ni allwch ddod i'r casgliad beth oedd cyfradd yr hunanladdiadau tybiedig ymhlith pobl a amheuwyd eu bod yn euog/a gafwyd yn euog o drosedd, yn ddioddefwr neu’n dyst i drosedd, neu a oedd yn berson agored i niwed, gan fod nifer y bobl yn y boblogaeth gyfan a oedd yn hysbys i'r heddlu yn anhysbys.  

Allan o’r 440 o hunanladdiadau tybiedig, roedd 137 o bobl (31%) yn hysbys i'r heddlu yn y 6 mis cyn eu marwolaeth.   Y rheswm mwyaf cyffredin dros fod yn hysbys i'r heddlu oedd o gael eu hamau/bod yn euog o drosedd (81 allan o 440, 18%).  

Y canrannau ar gyfer p'un a oedd pobl yn hysbys i'r heddlu yn y 6 mis cyn marwolaeth oedd 37% yn 2022/23 a 35% yn 2023/24.

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl dull marwolaeth

Ffigur 11. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl dull marwolaeth, pob person, pob oedran, cyfrif*, trigolion Cymru, 2024/25

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS

* Mae’r cyfrifon o dan 5 wedi'u cynnwys yn y categori 'Arall neu anhysbys'.

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Crogi, llindagu neu fygu oedd y dull mwyaf cyffredin o farwolaeth.

Cyfrifodd crogi, llindagu neu fygu am 251 allan o 440 (57%) o hunanladdiadau tybiedig. Yr ail ddull mwyaf cyffredin o farwolaeth oedd gwenwyno a oedd yn cyfrif am 98 allan o 440 (22%) o hunanladdiadau tybiedig. 

Roedd canrannau ar gyfer dull marwolaeth trwy grogi, llindagu neu fygu yn 64% yn 2022/23 a 57% yn 2023/24. Y canrannau ar gyfer dull marwolaeth trwy wenwyno oedd 18% yn 2022/23 a 20% yn 2023/24.

 

 

Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl math o leoliad

Ffigur 12. Marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl math o leoliad, pob person, pob oedran, cyfrif*, trigolion Cymru, 2024/25

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS

 

* Mae’r cyfrifon o dan 5 wedi'u cynnwys yn y categori 'Arall neu anhysbys'.

Lawrlwytho siart

Lawrlwytho data

 

Crynodeb:

• Digwyddodd digwyddiadau a arweiniodd at farwolaeth trwy hunanladdiad tybiedig gan amlaf mewn preswylfeydd preifat.

Digwyddiadau a arweiniodd at farwolaeth trwy hunanladdiad tybiedig a ddigwyddodd mewn preswylfeydd preifat oedd y mwyafrif (259) o'r 440 o ddigwyddiadau (59%).  Digwyddodd 37 digwyddiad arall (8%) mewn lleoliadau dan berchnogaeth breifat - siediau a garejys (27) a ffermydd/adeiladau/tir (10).  Coedwigoedd oedd yn cyfrif am 27 allan o 440 o’r digwyddiadau (6%).

Roedd y canrannau ar gyfer marwolaethau a ddigwyddodd mewn preswylfeydd preifat yn 59% yn 2022/23 a 2023/24.  Mae canrannau ar gyfer y lleoliadau llai cyffredin wedi amrywio flwyddyn ar ôl blwyddyn, a fyddai'n ddisgwyliedig pan fydd niferoedd bach. 

 

 

Mewnwelediadau o ddata Ebrill 2022 i Fawrth 2025

 

Awdurdod preswyl lleol

Ffigur 13. Marwolaethau drwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl ardal breswyl awdurdod lleol*, cyfradd fras fesul 100,000, trigolion Cymru, cyfnod o 3 blynedd, 2022/23 - 2024/25

Cynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ddefnyddio data RTSSS

*Roedd gan 7 o achosion ddata cyfeiriadau anghyflawn ac felly nid ydynt wedi'u cynnwys.

 

Crynodeb:

• Roedd y gyfradd 3 blynedd uchaf ymhlith awdurdodau lleol yn awdurdod lleol Blaenau Gwent, a oedd yn ystadegol yn sylweddol uwch na'r gyfradd Cymru gyfan.

Awdurdod lleol Blaenau Gwent oedd â’r gyfradd 3 blynedd uchaf (21.3 fesul 100,000), a oedd yn ystadegol yn sylweddol uwch na'r gyfradd 3 blynedd Cymru gyfan (14.5). 

Roedd gan Ynys Môn, Gwynedd, Conwy, Powys, Ceredigion, Sir Benfro, Sir Gaerfyrddin, Castell-nedd Port Talbot, Torfaen a Sir Fynwy gyfraddau 3 blynedd a oedd yn uwch na chyfradd 3 blynedd Cymru gyfan. Fodd bynnag, nid oedd yr un ohonynt yn sylweddol uwch yn ystadegol.    

Roedd y gyfradd 3 blynedd yn Sir y Fflint (10.5) yn sylweddol is yn ystadegol na chyfradd 3 blynedd Cymru gyfan. 

 

Ffactorau cysylltiedig

 

Y ffactorau cysylltiedig mwyaf cyffredin, yn ôl rhyw, cyfnod 3 blynedd

Tabl 3. Y ffactorau cysylltiedig mwyaf cyffredin mewn marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl rhyw, canran, 1 Ebrill 2022 i 31 Mawrth 2025

	Dynion	%	Menywod	%
Mwyaf cyffredin	Cyflwr iechyd meddwl	56	Wedi hunan-niweidio yn y gorffennol	65
Yr ail fwyaf cyffredin	Wedi hunan-niweidio yn y gorffennol	49	Cyflwr iechyd meddwl	64
Y trydydd mwyaf cyffredin	Materion teuluol a/neu berthynas	26	Salwch hirdymor/poen cronig/anabledd corfforol/meddygol arall	28

(Nodyn: gall mwy nag un ffactor cysylltiedig fod yn bresennol)

 

Crynodeb:

• Roedd patrwm y ffactorau cysylltiedig yn wahanol rhwng dynion a menywod.

Dylid dehongli'r data hwn yn ofalus oherwydd nad yw cadernid y data yn hysbys oherwydd goddrychedd adrodd a dehongli rhai o'r ffactorau cysylltiedig.

 

Cam-drin domestig, yn ôl rhyw, cyfnod 3 blynedd

Tabl 4. Ffactor cysylltiedig sy'n gysylltiedig â cham-drin domestig, yn ôl rhyw, canran yr hunanladdiadau tybiedig, 1 Ebrill 2022 i 31 Mawrth 2025

	Dioddefwr cam-drin domestig	Cyflawnwr cam-drin domestig
Dynion	5%	22%
Menywod	23%	10%

* Mae dioddefwr cam-drin domestig yn cynnwys tyst / gwyliwr.

** Dylid dehongli'r data hwn yn ofalus oherwydd nad yw cadernid y data yn hysbys oherwydd goddrychedd adrodd a dehongli rhai o'r ffactorau cysylltiedig.

 

Mae Tabl 4 yn dangos y ganran yn ôl rheswm wedi'i dadansoddi yn ôl rhyw y rhai a gyflawnodd hunanladdiadau tybiedig a nodwyd fel ffactor cysylltiedig o dan reswm sy'n gysylltiedig â cham-drin domestig. Dylid dehongli'r data hwn yn ofalus oherwydd nad yw cadernid y data yn hysbys oherwydd goddrychedd adrodd a dehongli rhai o'r ffactorau cysylltiedig.

Roedd dynion yn fwy tebygol o fod yn adnabyddus i'r heddlu am gael eu hamau o gam-drin domestig, tra bod menywod yn fwy tebygol o fod yn hysbys i'r heddlu am fod yn ddioddefwr cam-drin domestig.

 

Dulliau marwolaeth, yn ôl rhyw, cyfnod 3 blynedd

Tabl 5. Y dulliau mwyaf cyffredin o farwolaeth mewn marwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl rhyw, canran, 1 Ebrill 2022 i 31 Mawrth 2025

	Dynion	%	Menywod	%
Mwyaf cyffredin	Crogi, llindagu a mygu	62	Crogi, llindagu a mygu	50
Yr ail fwyaf cyffredin	Gwenwyno	17	Gwenwyno	32
Y trydydd mwyaf cyffredin	*Arall neu anhysbys	6	Boddi	8

* Gweler Geirfa am ddiffiniad o Arall

 

Crynodeb:

• Crogi, mygu a llindagu oedd y dull mwyaf cyffredin o farwolaeth i ddynion a menywod ond roedd yn fwy cyffredin ymhlith gwrywod.

 

 

Casgliad

Rhwng 1 Ebrill 2024 a 31 Mawrth 2025, roedd 440 o hunanladdiadau tybiedig ymhlith trigolion Cymru a fu farw yng Nghymru neu y tu allan iddi, gan roi cyfradd o 16.8 fesul 100,000 o bobl.  Dynion oedd yn cyfrif am 77% o'r hunanladdiadau tybiedig. Roedd y gyfradd oedran-benodol uchaf mewn dynion 35-44 oed (41.8).  Canolbarth a Gorllewin Cymru oedd â'r gyfradd uchaf o hunanladdiadau tybiedig yn ôl rhanbarth (18.0), ond nid oedd yn ystadegol yn wahanol i gyfradd Cymru gyfan. Bwrdd Iechyd Addysgu Powys oedd â'r gyfradd uchaf o hunanladdiadau tybiedig yn ôl ardal breswyl bwrdd iechyd (25.3) a oedd yn ystadegol yn sylweddol uwch na'r gyfradd Cymru gyfan, ond dangosodd y gyfradd 3 blynedd ar lefel awdurdod lleol nad oedd y gyfradd yn awdurdod lleol Powys (18.5) (sydd â'r un ôl troed â'r bwrdd iechyd) yn ystadegol yn sylweddol wahanol i'r gyfradd 3 blynedd Cymru gyfan (14.5).  Roedd y gyfradd uchaf o hunanladdiadau tybiedig yn ôl awdurdod lleol ym Mlaenau Gwent (21.3); roedd hyn yn ystadegol yn sylweddol uwch na'r gyfradd 3 blynedd Cymru gyfan.

Roedd cyfradd yr hunanladdiadau tybiedig yn 2024/25 dros ddwywaith mor uchel mewn preswylwyr yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig (19.9) a'r ail ardaloedd mwyaf difreintiedig (22.1), o'i gymharu â thrigolion yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig (9.3); roedd y gwahaniaethau hyn yn ystadegol arwyddocaol.

Roedd y gyfradd o hunanladdiadau tybiedig mewn pobl yr adroddwyd eu bod yn ddi-waith yn 150.8 fesul 100,000, a oedd dros 12 gwaith yn uwch nag mewn unrhyw grŵp statws cyflogaeth arall.

Adroddwyd bod 61% o bobl wedi cael cyflwr iechyd meddwl ac roedd 29% ohonynt yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl yn y 6 mis cyn marwolaeth.  Adroddwyd hanes o hunan-niweidio blaenorol mewn 55% o bobl.  Roedd 31% o'r hunanladdiadau tybiedig mewn pobl sy'n hysbys i'r Heddlu yn y 6 mis blaenorol.  

Mae dadansoddiad o'r 3 blynedd gyntaf o ddata RTSSS wedi dangos mai'r ffactorau cysylltiedig mwyaf cyffredin mewn dynion oedd cyflwr iechyd meddwl (56%), hunan-niweidio blaenorol (49%) a materion teuluol a / neu berthynas (26%).  Ar gyfer menywod, y ffactor cysylltiedig mwyaf cyffredin oedd hunan-niweidio blaenorol (65%), cyflwr iechyd meddwl (64%) a salwch hirdymor/poen cronig/anabledd corfforol/materion meddygol eraill (28%).  Dangosodd data ar gam-drin domestig fod dynion yn fwy tebygol o fod yn gyflawnwyr o gymharu â menywod (22% a 10% yn y drefn honno) ac roedd menywod yn fwy tebygol na dynion o fod yn ddioddefwyr (23% a 5% yn y drefn honno). 

Gellir defnyddio'r wybodaeth hon i lywio gwaith atal hunanladdiad yng Nghymru er mwyn lleihau nifer yr hunanladdiadau ym mhoblogaeth Cymru. 

 

 

Geirfa

Ffactorau cysylltiedig

Mae’r ffactorau hyn yn deillio o 'ffactorau risg hanesyddol' fel y'u hadroddwyd gan yr Heddlu. Mae’r rhain yn cynnwys y canlynol: 

Covid 19 – Uniongyrchol; Covid 19 – Anuniongyrchol; Covid Hir; Profiadau Niweidiol yn ystod Plentyndod; Wedi'i Effeithio gan Hunanladdiad; Camddefnyddio/Cam-drin Alcohol; Yn Disgwyl Canlyniad Cyfiawnder Troseddol; Profedigaeth o ganlyniad i Hunanladdiad; Profedigaeth; Bwlio (yn cynnwys Seiberfwlio); Cyfrifoldebau/Problemau sy’n gysylltiedig â bod yn ofalwr; Problemau’n ymwneud â Chyswllt â Phlentyn/Tynnu plentyn oddi wrth riant; Poen Deintyddol/trafferth gweld deintydd; Cam-drin Domestig; Camddefnyddio/Cam-drin Cyffuriau; Straen Addysgol/Arholiadau; Problemau Teuluol; Problemau Ariannol  

Problemau Clyw/Tinitws; Pryderon am Dai/Lloches; Anawsterau Dysgu; Salwch hirdymor  

Salwch Iechyd Meddwl; Hanes Milwrol; Ddim yn Cymryd Meddyginiaeth; Arall (maes testun rhydd); Problemau Meddygol Eraill; Poen – Emosiynol; Poen – Corfforol; Pwysau gan Gyfoedion (yn cynnwys yn y seiberofod); Perimenopos/Menopos; Anabledd Corfforol; Pryderon Ôl-enedigol/Amenedigol; Euogfarnau Blaenorol wedi’u nodi; Wedi'i gadw yn y ddalfa o'r blaen o dan Adran 136 Deddf Iechyd Meddwl; Problem Gamblo; Problemau mewn Perthynas (h.y. Partner/Ffrindiau); Digwyddiad Bywyd Hynod Emosiynol/Llawn straen  

Pryder ynghylch Cyfeiriadedd Rhywiol; Ynysigrwydd Cymdeithasol; Camddefnyddio/Cam-drin Sylweddau; Problemau yn y Gwaith  

Defnyddir yr wybodaeth a gesglir ar ffurflen adrodd yr Heddlu yn y categorïau uchod, ynghyd â gwybodaeth bellach sydd ar gael yn yr adran testun rhydd, i lenwi'r categorïau 'ffactor cysylltiedig' Gwyliadwriaeth Amser Real Hunanladdiad Tybiedig (RTSSS) canlynol. Gellir defnyddio’r wybodaeth i lenwi categorïau RTSSS eraill, os yw'n berthnasol.  

Adroddodd holl ohebwyr yr heddlu y ffactorau hyn yn seiliedig ar dystiolaeth eu bod yn bresennol.  Mae'n bosibl bod y wybodaeth hon wedi'i chael o gofnodion iechyd, cofnodion yr heddlu neu o ddatganiad teuluol.

 

Mae categorïau 'ffactorau cysylltiedig' RTSSS yn cynnwys: 

Yn gysylltiedig â COVID : COVID-19 ar hyn o bryd  / Hanes o haint COVID-19 / COVID Hir 

Amgylchiadau Personol : Problemau ariannol  / Problemau yn y gwaith  / Problemau yn ymwneud â thai/lloches  / Ynysigrwydd cymdeithasol  / Mewn profedigaeth  / Bwlio (yn cynnwys seiberfwlio) / Cam-drin/gwahaniaethu hiliol  / Pryder ynghylch cyfeiriadedd rhywiol  / Straen addysgol/arholiadau  / Methu cael mynediad at gymorth  / Pwysau gan gyfoedion (yn cynnwys yn y seiberofod) / Problemau Gamblo  / Statws cyn-filwr  / Profiadau niweidiol yn ystod plentyndod 

Amgylchiadau domestig : Wedi gadael gofal  / Cyfrifoldebau/problemau sy’n gysylltiedig â bod yn ofalwr  / Cam-drin domestig - dioddefwr  / Cam-drin domestig -cyflawnwr  / Cam-drin domestig - tyst  / Cam-drin rhywiol - cyflawnwr  / Cam-drin rhywiol - dioddefwr  / Cam-drin rhywiol yn y seiberofod - dioddefwr

Wedi'i effeithio gan hunanladdiad: Wedi'i effeithio gan hunanladdiad neu wedi dod i gysylltiad â hunanladdiad  / Profedigaeth o ganlyniad i hunanladdiad - teulu  / Profedigaeth o ganlyniad i hunanladdiad – ffrind/arall 

Defnyddio sylweddau: Defnyddio/camddefnyddio cyffuriau  / Defnyddio/camddefnyddio alcohol  / Defnyddio/camddefnyddio cyffuriau ac alcohol  / Problem camddefnyddio cyffuriau/alcohol amhenodol

Problemau emosiynol:  Problemau mewn perthynas  / Problemau teuluol / Problemau’n ymwneud â chymdogion   / Digwyddiad bywyd hynod emosiynol/llawn straen  / Profiad o drawma  

Meddygol ac iechyd:  Cyflwr iechyd meddwl (Iselder; Gorbryder; Dementia; Sgitsoffrenia/anhwylder rhithdybiol arall; Anhwylder Straen Wedi Trawma (PTSD); anhwylder deubegynol; anhwylder personoliaeth; arall; heb ei nodi)  / Salwch hirdymor  / Poen cronig  / Anabledd dysgu / Anableddau corfforol  / Meddyginiaeth ar bresgripsiwn  / Dilyn canllawiau wrth gymryd meddyginiaeth ar bresgripsiwn / Pryderon ôl-enedigol/amenedigol / Perimenopos/menopos  / Niwrowahaniaeth (e.e. Awtistiaeth, ADHD)   / Problemau meddygol eraill  / Hunan-niweidio yn y gorffennol 

D.S. gellir cyfuno rhai o'r categorïau uchod at ddibenion adrodd.

Adroddodd holl ohebwyr yr heddlu y ffactorau hyn yn seiliedig ar dystiolaeth eu bod yn bresennol.  Mae'n bosibl bod y wybodaeth hon wedi'i chael o gofnodion iechyd, cofnodion yr heddlu neu o ddatganiad teuluol. 

 

Cyfwng hyder

Mae cyfyngau hyder yn arwyddion o'r amrywiad naturiol y byddai'n ddisgwyliedig o amgylch cyfradd a dylid eu hystyried wrth asesu neu ddehongli cyfradd. Mae maint y cyfwng hyder yn ddibynnol ar nifer y digwyddiadau sy'n digwydd a maint y boblogaeth y daeth y digwyddiadau ohoni. Yn gyffredinol, mae cyfraddau sy'n seiliedig ar nifer fach o ddigwyddiadau a phoblogaethau bach yn debygol o gael cyfyngau hyder ehangach. I'r gwrthwyneb, mae cyfraddau sy'n seiliedig ar boblogaethau mawr yn debygol o gael cyfyngau hyder culach.  Mae cyfwng hyder o 95% yn golygu ein bod yn 95% hyderus bod gwir werth yr amcangyfrif yn gorwedd o fewn yr ystod. 

Cyfrif

Y cyfrif yw nifer yr hunanladdiadau tybiedig a ddigwyddodd dros gyfnod penodol o amser. 

Cyfradd fras

Cyfradd fras yw nifer yr hunanladdiadau tybiedig sy'n digwydd mewn poblogaeth dros gyfnod penodol o amser, wedi'i fynegi fel nifer y marwolaethau fesul 100,000 o'r boblogaeth.  Defnyddiwyd y cyfraddau hyn gan eu bod yn fwyaf addas i lywio gweithredu, sef un o nodau'r RTSSS.  

Categorïau Hysbys i'r Heddlu (yn y 6 mis blaenorol):

• Wedi'i (h)amau/ei (chael) gael yn euog o drosedd – yn cynnwys sefyllfaoedd lle’r oedd person yn cael ei amau o drosedd neu droseddau; efallai eu bod wedi cael eu heuogfarnu.
• Person sy'n agored i niwed – Mae hyn yn cynnwys sefyllfaoedd lle nad yw person yn gallu gofalu am neu amddiffyn ei hun neu eraill rhag niwed neu ecsbloetio.
• Dioddefwr trosedd – yn cynnwys sefyllfaoedd lle’r oedd person yn ddioddefwr trosedd.
• Tyst - yn cynnwys sefyllfaoedd lle’r oedd person yn dyst i drosedd.
• Arall – Mae hyn yn cynnwys sefyllfaoedd nad ydynt wedi'u dal gan gategorïau presennol, er enghraifft presenoldeb yr heddlu mewn digwyddiad fel anghydfodau.  Nid yw'n cynnwys a oedd y person yn ddeiliad trwydded arfau tanio.

Cymedr

Nifer cyfartalog y marwolaethau.

Cyflwr iechyd meddwl

Mae hwn yn derm eang sy'n cwmpasu cyflyrau sy'n effeithio ar emosiynau, meddwl ac ymddygiad, ac sy'n ymyrryd yn sylweddol ar ein bywyd. Gall cyflyrau iechyd meddwl effeithio'n sylweddol ar fywyd bob dydd, gan gynnwys ein gallu i weithio, gofalu amdanom ein hunain a'n teulu, a'n gallu i gysylltu a rhyngweithio ag eraill. Mae hwn yn derm a ddefnyddir i gwmpasu sawl cyflwr (e.e. iselder, anhwylder straen ôl-drawmatig, sgitsoffrenia) gyda gwahanol symptomau ac effeithiau am wahanol gyfnodau o amser, ar gyfer pob person. Gall cyflyrau iechyd meddwl amrywio o salwch ysgafn i salwch difrifol a pharhaol. Mae pobl â chyflyrau iechyd meddwl yn fwy tebygol o brofi lefelau is o les corfforol a meddyliol, ond nid yw hyn bob amser neu o reidrwydd yn wir. Mae rhai cyflyrau iechyd meddwl fel anhwylderau bwyta a sgitsoffrenia yn gysylltiedig â risg uwch o farwolaethau (Dealltwriaeth: strategaeth atal hunanladdiad a hunan-niweidio).

Mae'n bosibl bod y ffynonellau gwybodaeth ar gyfer 'cyflwr iechyd meddwl' wedi bod ychydig yn wahanol ym mhob Heddlu. Seiliodd holl ohebwyr yr heddlu y wybodaeth a adroddwyd i RTSSS ar dystiolaeth bod gan y person gyflwr iechyd meddwl wedi'i ddiagnosio. Mae'n bosibl bod y wybodaeth hon wedi'i chael o gofnodion iechyd, cofnodion yr heddlu neu o ddatganiad teuluol.

Categorïau dull marwolaeth

Mae categorïau dull marwolaeth yn adlewyrchu categorïau a ddefnyddir yng Ngwyliadwriaeth sydd bron mewn Amser Real Hunanladdiad Tybiedig (nRTSSS) ar gyfer Lloegr, sy'n seiliedig ar Gategorïau SYG. Fe'u cyflwynir fel a ganlyn:

• • Crogi, llindagu a mygu
  • Boddi
  • Cwympo a thorri asgwrn
  • Gwenwyno
  • Neidio neu orwedd o flaen gwrthrych sy'n symud
  • Gwrthrych miniog
  • Arall neu anhysbys (*Mae eraill yn cynnwys y dulliau marwolaeth canlynol: dryll / arf tanio; hunan-niweidio gan ddeunydd ffrwydrol; hunan-niweidio gan fwg, tân a fflamau; hunan-niweidio gan stêm, anweddau poeth a gwrthrychau poeth; hunan-niweidio gan wrthrych heb fin; hunan-niweidio trwy ddamwain cerbyd modur; hunan-niweidio trwy drydanu; dulliau eraill nad ydynt wedi'u cynnwys mewn unrhyw gategori arall).

Cyfradd

Mae'r cyfraddau yn yr adroddiad hwn yn gyfraddau bras (gweler uchod).  

Rhanbarthau

Diffinnir tri rhanbarth Gogledd Cymru, Canolbarth a Gorllewin Cymru a De-ddwyrain Cymru isod ac maent yn gyson â'r fforymau atal hunanladdiad rhanbarthol yng Nghymru.

Gogledd Cymru – Bwrdd Iechyd: Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Awdurdodau Lleol: Ynys Môn, Gwynedd, Conwy, Sir Ddinbych, Sir y Fflint, Wrecsam. 

Canolbarth a Gorllewin Cymru – Byrddau Iechyd: Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe, Bwrdd Iechyd Addysgu Powys. Awdurdodau Lleol:   Sir Gaerfyrddin, Ceredigion, Sir Benfro, Abertawe, Castell-nedd Port Talbot, Powys.

De-ddwyrain Cymru – Byrddau Iechyd: Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg, Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro. Awdurdodau Lleol: Blaenau Gwent, Caerffili, Sir Fynwy, Casnewydd, Torfaen, Pen-y-bont ar Ogwr, Merthyr Tudful, Rhondda Cynon Taf, Caerdydd, Bro Morgannwg. 

Hunan-niweidio

Mae hunan-niweidio yn cyfeirio at weithred fwriadol o hunan-wenwyno neu hunan-niweidio, waeth beth yw cymhelliant neu bwrpas ymddangosiadol y weithred. Mae hunan-niweidio yn cynnwys ymdrechion hunanladdiad yn ogystal â gweithredoedd sy'n cynnwys ychydig neu ddim bwriad hunanladdol (Dealltwriaeth: strategaeth atal hunanladdiad a hunan-niweidio).

Mae'n bosibl bod y ffynonellau gwybodaeth ar gyfer 'hanes hunan-niweidio blaenorol' wedi bod ychydig yn wahanol ym mhob heddlu. Seiliodd holl ohebwyr yr heddlu y wybodaeth a adroddwyd i RTSSS ar dystiolaeth bod gan y person hanes o hunan-niweidio.  Mae'n bosibl bod y wybodaeth hon wedi'i chael o gofnodion iechyd, cofnodion yr heddlu neu o ddatganiad teuluol.

Gwyriad safonol

Mesur o faint o amrywiad sydd mewn set o werthoedd mewn perthynas â'r cymedr. 

Arwyddocâd ystadegol

Pennwyd arwyddocâd ystadegol wrth gymharu amcangyfrifon ardaloedd lleol â gwerth Cymru gyfan gan ddefnyddio cyfyngau hyder o 95%.  Mae'r amcangyfrif ardal leol yn ystadegol sylweddol wahanol os yw ei gyfwng hyder y tu allan i werth Cymru. Os yw'r cyfwng hyder yn gorgyffwrdd â gwerth Cymru, nid yw'r gwahaniaeth yn ystadegol arwyddocaol. 

Wrth gymharu amcangyfrifon ardaloedd lleol ag amcangyfrif ardal leol arall, grwpiau oedran yn ôl rhyw, a phumed amddifadedd, mae cyfyngau hyder nad ydynt yn gorgyffwrdd rhwng gwerthoedd yn dangos bod y gwahaniaeth yn annhebygol o fod wedi deillio o amrywiad ar hap (h.y. ystadegol arwyddocaol).  Fodd bynnag, pan fydd y cyfyngau hyder yn gorgyffwrdd, ni allwn benderfynu a oes gwahaniaeth ystadegol arwyddocaol neu beidio trwy gymharu cyfyngau hyder yn unig, felly mae angen prawf mwy manwl gywir. Edrychodd y gymhariaeth fesul pâr ar y gwahaniaeth rhwng y cyfraddau a'r cyfyngau hyder 95% o'r gwahaniaeth. Pan fydd cyfwng hyder y gwahaniaeth cyfradd yn uwch na sero, ystyrir bod y ddwy gyfradd yn sylweddol wahanol gyda hyder 95%. 

Camddefnyddio sylweddau

Mae camddefnyddio sylweddau yn cael ei ddiffinio'n ffurfiol fel y defnydd parhaus o unrhyw sylwedd seicoweithredol sy'n effeithio'n sylweddol ar iechyd corfforol a meddyliol, sefyllfa gymdeithasol a chyfrifoldebau person. Mae'r mathau mwyaf difrifol o gamddefnyddio sylweddau fel arfer yn cael eu trin gan wasanaethau adsefydlu cyffuriau ac alcohol arbenigol. Mae camddefnyddio sylweddau yn cynnwys camddefnyddio ystod o sylweddau seicoweithredol gan gynnwys alcohol, cyffuriau anghyfreithlon a chyffuriau cyfreithlon, gan gynnwys meddyginiaethau ar bresgripsiwn a gymerir mewn ffordd na argymhellir gan feddyg teulu neu'r gwneuthurwr (Dealltwriaeth: strategaeth atal hunanladdiad a hunan-niweidio).

Hunanladdiad tybiedig

Pan amheuir bod person wedi cymryd ei fywyd ei hun yn fwriadol (Dealltwriaeth: strategaeth atal hunanladdiad a hunan-niweidio).

Mae marwolaeth trwy hunanladdiad tybiedig fel yr adroddwyd yn y rhan fwyaf o achosion yma wedi cael ei phenderfynu gan yr Heddlu. Mae'r Coleg Plismona wedi amlinellu'r dosbarthiad o hunanladdiad tybiedig ac yn nodi:

“.. Yn aml, mae gofyn am ddyfarniad cychwynnol ar a yw achos yn hunanladdiad o bosibl. … Dylai swyddogion ddefnyddio eu barn broffesiynol - yn seiliedig ar yr holl ffeithiau hysbys - ac wedi'i chefnogi gan y model penderfyniadau cenedlaethol (NDM), i gofnodi a yw marwolaeth yn hunanladdiad tybiedig. Bydd cyfrifon tystion, deunydd teledu cylch cyfyng, presenoldeb nodyn hunanladdiad a thystiolaeth arall sydd ar gael yn helpu yn y penderfyniad hwn. Gellir defnyddio'r 'meini prawf Ovenstone' (Ovenstone, 1973) fel offeryn i gefnogi gwneud penderfyniadau ynghylch a oedd marwolaeth yn fwy tebygol o fod wedi bod yn hunanladdiad na pheidio. Rhaid adolygu unrhyw ddyfarniad a wneir yn y lle cyntaf wrth i ragor o wybodaeth ddod ar gael." (Ymateb i hunanladdiad a phrofedigaeth | Y Coleg Plismona)

 

ISBN: 978-1-83766-745-1

 

Atodiadau

Atodiad 1 - Canlyniadau cymhariaeth fesul pâr

Edrychodd y gymhariaeth fesul pâr ar y gwahaniaeth rhwng y cyfraddau a'r cyfyngau hyder 95% o'r gwahaniaeth. Pan fydd cyfwng hyder y gwahaniaeth cyfradd yn uwch na sero, ystyrir bod y ddwy gyfradd yn sylweddol wahanol gyda hyder 95%. 

Dolen i dablau fesul pâr:

Tabl cyfrannol fesul pob dadansoddiad lawrlwytho

Lawrlwytho tablau pâr-wrthiyn fesul Rhanbarth

Taleithiau pâr wrth Lawrlwytho Tlodi

Lawrlwytho tablau pâr-wis o ran Rhyw

Llawlyfrau cyfrannol fesul Bwrdd Iechyd i’w lawrlwytho

Llawlyfrau cyfrifedig par yn ôl Awdurdod Lleol llwytho i lawr

 

Atodiad 2 – Gwybodaeth dechnegol

Sail gyfreithiol

Y sail gyfreithiol ar gyfer prosesu data yw Paragraff 3(b) o Orchymyn Ymddiriedolaeth Gwasanaeth Iechyd Gwladol Iechyd Cyhoeddus Cymru (Sefydlu) 2009 "datblygu a chynnal trefniadau ar gyfer peri bod gwybodaeth ynghylch materion sy'n ymwneud â diogelu a gwella iechyd yng Nghymru ar gael i'r cyhoedd yng Nghymru; gwneud a chomisiynu ymchwil i faterion o'r fath a darparu a datblygu hyfforddiant mewn materion o'r fath" a pharagraff 3(c) o Orchymyn Ymddiriedolaeth GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru (Sefydlu) 2009 sy'n nodi fel un o'i swyddogaethau: 'gwneud yn systematig y gwaith o gasglu, dadansoddi a lledaenu gwybodaeth ynghylch iechyd pobl Cymru, gan gynnwys yn enwedig fynychder achosion o gancr, eu marwoldeb a'u goroesiad; a chyffredinolrwydd anghysonderau cynhenid.'

Mae gan RTSSS Gytundebau Datgelu Data ar waith gyda phedwar Heddlu Cymru a Heddlu Trafnidiaeth Prydain i dderbyn gwybodaeth drwy dempled casglu data Heddlu Trafnidiaeth Prydain (BTP)/Cyngor Pennaeth yr Heddlu Cenedlaethol (NPCC) gydag ychwanegu meysydd ar gyfer enw a dyddiad geni.  Er nad yw Deddf Diogelu Data 2018 a’r Rheoliadau Diogelu Data Cyffredinol yn berthnasol i'r data a gesglir ar gyfer RTSSS, cynhelir cyfnewid data personol o fewn fframwaith cyfreithiol Deddf Diogelu Data 2018 ac yn unol â dyletswydd gyfrinachedd y gyfraith gyffredin.  Mae gennym gymorth amodol gan y Grŵp Cynghori Cyfrinachedd i brosesu gwybodaeth gyfrinachol i gleifion heb ganiatâd (Cyf: 22/CAG/0163).

 

Ffynonellau data

Hysbysiad o farwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig: Cafwyd data yn yr adroddiad hwn o gronfa ddata RTSSS. Darperir gwybodaeth i RTSSS yn bennaf gan bedwar heddlu Cymru, gan ddefnyddio templed a ddatblygwyd gan Heddlu Trafnidiaeth Prydain (BTP) ar gyfer Portffolio Atal Hunanladdiad Cyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu (NPCC).  Mae’r hunanladdiadau tybiedig a nodwyd yn yr adroddiad hwn wedi’u penderfynu i fod yn hunanladdiadau tybiedig gan yr Heddlu (gweler 'hunanladdiad tybiedig' yn yr eirfa).

Yn ogystal â data yn y templed BTP/NPCC, rydym yn cael enw a dyddiad geni gan bedwar heddlu Cymru fel ein bod yn gallu cysylltu pob cofnod â ffynonellau data eraill i groeswirio gwybodaeth ac ychwanegu gwybodaeth ychwanegol.  Mae BTP hefyd yn hysbysu hunanladdiadau tybiedig sy'n gysylltiedig â thrafnidiaeth. Mae ffynonellau eraill ar gyfer hysbysiadau cychwynnol yn cynnwys adroddiadau ad-hoc gan wasanaethau y tu allan i Gymru a Chyd-bwyllgor Comisiynu GIG Cymru.

Croeswirio a gwybodaeth ychwanegol: Defnyddir nifer o ffynonellau data i groeswirio'r wybodaeth a dderbyniwyd yn yr hysbysiad cychwynnol, ac i gael rhagor o wybodaeth lle gallai fod bylchau.  Mae’r rhain yn cynnwys:  Porth Clinigol Cymru, Gwasanaeth Demograffig Cymru, Rhaglen Adolygu Marwolaethau Plant, Network Rail a Digwyddiadau a Adroddwyd yn Genedlaethol a Gedwir gan Berfformiad a Gwelliant y GIG.

Defnyddiwyd Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru 2021 (MALlC) fel amcangyfrif o amddifadedd.  Dyma fesur swyddogol Llywodraeth Cymru o amddifadedd cymharol ar gyfer ardaloedd bach yng Nghymru. Mae'n cynnwys wyth parth/math o amddifadedd ar wahân: Incwm, Cyflogaeth, Iechyd, Addysg, Mynediad at Wasanaethau, Tai, Diogelwch Cymunedol a'r Amgylchedd Ffisegol.

Defnyddiwyd yr amcangyfrifon canol blwyddyn SYG (MYE) fel yr enwadur wrth gyfrifo cyfraddau. Y SYG yw'r ffynhonnell swyddogol o feintiau poblogaeth, a gynhyrchir bob blwyddyn, sy'n cwmpasu poblogaethau awdurdodau lleol, siroedd, rhanbarthau a gwledydd y DU yn ôl oedran a rhyw. Roedd cyfraddau enwadur ar gyfer 2024/25 yn seiliedig ar ardaloedd cynnyrch ehangach is MYE, 2022.  Ar gyfer awdurdodau lleol, roedd y cyfraddau yn seiliedig ar awdurdod lleol MYE 2022, 2023, 2024.

Defnyddiwyd data Cyfrifiad SYG 2011 ar gyfer amcangyfrif cyfraddau cyflogaeth.

Roedd data lleoliad yn deillio o godau post, What Three Words a data cyfeirnod grid a ddarparwyd gan y cyflenwyr data, ar Rid Cenedlaethol Prydain.  Os nad oedd y rhain ar gael, darparwyd enw'r bwrdd iechyd neu'r rhanbarth preswyl, os oedd yn hysbys.

 

Ansawdd data

Mae ansawdd data wedi'i ystyried gan ddefnyddio dimensiynau Cymdeithas Rheoli Data y DU, h.y. cyflawnrwydd, cywirdeb, amseroldeb, unigrywiaeth, cysondeb a dilysrwydd.  

Dylid nodi bod grŵp ethnig a hunaniaeth rhywedd yn ddangosyddion pwysig, ond nid yw ansawdd data yr eitemau data hyn yn glir, felly nid ydym yn gallu adrodd arnynt.  Gweler yr adran ar Gyfyngiadau am esboniad pellach.

 

Cyflawnrwydd:

Mae'r tabl yn amlinellu'r dangosyddion a gyflwynir yn yr adroddiad hwn a'r eitemau data cyfatebol yn y ffurflen BTP / NPCC a ffynonellau eraill. 

Dangosydd yn adroddiad RTSSS	Eitem ddata mewn marwolaethau a adroddwyd gan yr Heddlu (templed casglu data BTP/NPCC)	Eitem ddata mewn marwolaethau a adroddwyd gan ffynhonnell nad yw'n ymwneud â’r Heddlu e.e. y Cyd-bwyllgor Comisiynu	Cyflawnrwydd (data 2024/25)
Mis marwolaeth	Dyddiad marwolaeth	Roedd dyddiad y farwolaeth neu fis y farwolaeth ar gael	100% cyflawn, <5 achos gydag anghysondeb bach o ran dyddiadau (h.y. diwrnod marwolaeth) rhwng y ffynonellau gwahanol.
Rhanbarth a bwrdd iechyd preswyl	Cod post preswyl	Roedd y rhanbarth a’r bwrdd iechyd preswyl ar gael	100% cyflawn mewn marwolaethau a adroddwyd ar dempled BTP / NPCC.  Ar gyfer marwolaethau a hysbyswyd gan ffynonellau eraill, nid oedd cod post ar gael ond roedd y rhanbarth a'r bwrdd preswyl iechyd ar gael ar gyfer pob marwolaeth.
Amddifadedd ardal (yn seiliedig ar Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru)	Dim maes data – a gafwyd o god post preswyl	Ddim ar gael oni bai bod cod post wedi'i ddarparu	98% cyflawn.
Ystod oedran	Oedran	Roedd oedran neu ystod oedran ar gael	100% cyflawn.
Rhyw (wedi'i bennu adeg geni)	Rhywedd (yn cynnwys gwybodaeth am ryw a rhywedd)	Roedd data ar ryw ar gael	100% cyflawn. Dim ond eitemau data gwrywaidd a benywaidd a ddefnyddir o'r categori rhywedd NPCC/BTP ac y cyfeirir atynt fel rhyw.  Ar gyfer eitemau data heblaw gwrywaidd/benywaidd, rhyw a bennwyd adeg geni a gafwyd gan Wasanaeth Demograffig Cymru.
Statws cyflogaeth (Di-waith, Cyflogedig/hunangyflogedig, Wedi ymddeol, Myfyriwr/prentis, Arall)	Statws/galwedigaeth cyflogaeth (yn cynnwys yr opsiynau canlynol: cyn-swyddog heddlu, swyddog heddlu sy'n gwasanaethu, cyn-staff yr heddlu, staff heddlu sy'n gwasanaethu, aelod o luoedd EF sy'n gwasanaethu, staff y GIG, gweithiwr gofal cymdeithasol, sector cyhoeddus arall, sector preifat arall, hunangyflogedig, di-waith, myfyriwr, wedi ymddeol, arall, anhysbys).	Nid oedd statws cyflogaeth ar gael	76% cyflawn.  Os rhestrwyd galwedigaeth yn hytrach na math o gyflogaeth yn y ffurflen BTP/NPCC, penderfynwyd y statws cyflogaeth o hyn.  Holwyd cwestiynau trwy’r maes testun rhydd hefyd.
Ffactorau cysylltiedig	Ffactor(au) risg hanesyddol	Roedd gwybodaeth am ffactorau cysylltiedig ar gael ar gyfer rhai marwolaethau	Dim ond canfyddiadau cadarnhaol a gasglwyd ac a adroddwyd.  Felly, gellir tanamcangyfrif lefel anhysbys o gyflawnrwydd.  Holwyd cwestiynau trwy’r maes testun rhydd hefyd i boblogi meysydd data yng nghronfa ddata RTSSS.
Yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl yn y 6 mis blaenorol	Yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl 6 mis cyn marwolaeth	Roedd defnyddio gwasanaethau iechyd meddwl ar gael ar gyfer rhai marwolaethau	75% yn gyflawn yn gyffredinol.  Holwyd cwestiynau trwy’r maes testun rhydd hefyd.  Adroddwyd gan yr heddlu yn bennaf er bod rhywfaint o wybodaeth o systemau iechyd (gweler yr adran Gyfyngiadau).
Yn hysbys i'r Heddlu yn y 6 mis blaenorol	Yn hysbys i'r Heddlu yn y 6 mis blaenorol	Yn hysbys i'r Heddlu ddim ar gael	98% cyflawn.  Holwyd cwestiynau trwy’r maes testun rhydd hefyd.
Dull marwolaeth	Dull hunanladdiad	Dull marwolaeth ar gael fel arfer	98% cyflawn.
Math o leoliad	Mae hunanladdiad yn golygu math o leoliad	Math o leoliad sydd ar gael fel arfer	100% cyflawn

 

Cywirdeb

Croeswiriwyd data gyda ffynonellau eraill lle bo'n bosibl.  Gwiriwyd ymholiadau ynglŷn â'r data ar ffurflen BTP/NPCC yn uniongyrchol gyda'r Heddlu.   Adroddwyd nifer fach o achosion gan ffynonellau heblaw'r Heddlu ac roedd llai o wybodaeth ar gael am y rhain.  Hefyd, ni chawsom wybodaeth bersonol adnabyddadwy am yr achosion hyn felly nid oedd croes-wirio nac ychwanegu rhagor o wybodaeth yn bosibl.

Mae gwerthusiad o ddata RTSSS wedi'i gynllunio a fydd yn cymharu hunanladdiadau tybiedig yn erbyn hunanladdiadau a adroddwyd gan y SYG.  Bydd hyn yn rhoi arwydd o gywirdeb y system.

 

Amseroldeb

Derbyniwyd data ar y ffurflen BTP/NPCC gan RTSSS o fewn 10 diwrnod gwaith o'r mis canlynol o fis y farwolaeth.  Cyflwynodd un heddlu ffurflen wythnosol.  Gallai ychwanegu rhagor o wybodaeth gymryd hyd at sawl wythnos.  Ni adroddwyd am nifer fach o farwolaethau yn y ffurflen BTP/NPCC cychwynnol, ond fe'u hychwanegwyd yn ôl-weithredol, gyda ffigurau diwygiedig o'r flwyddyn flaenorol yn cael eu cyhoeddi.  Gallai marwolaethau a adroddwyd trwy ffynonellau eraill gymryd un i ddau fis i'w derbyn gan RTSSS. 

Mae data ar achosion o hunanladdiadau tybiedig yn fwy amserol nag ystadegau hunanladdiad swyddogol y SYG, felly gall ddarparu arwydd mwy amserol o batrymau a thueddiadau sy'n dod i'r amlwg.

 

Cysondeb

Mewnbynnwyd pob cofnod gan aelod o dîm craidd RTSSS ac fe’u gwiriwyd am ansawdd gan aelod arall o'r tîm.  Os oedd gwerthoedd data yn gwrthdaro â gwerthoedd eraill, gwiriwyd y ffynhonnell ddata a gwnaed ymholiadau os oedd angen.  Cynhaliwyd cyfarfod adolygu data misol gan y tîm RTSSS craidd i adolygu unrhyw gofnodion lle’r oedd ymholiadau am y data a nodwyd o'r camau mewnbynnu data neu wirio ansawdd data. 

 

Unigrywiaeth

Byddai cofnodion dyblyg yn cael eu nodi yn ystod y camau mewnbynnu data neu wirio ansawdd. 

 

Dilysrwydd

Croeswiriwyd data gyda ffynonellau eraill lle bo'n bosibl.  Mae gan RTSSS isafswm set ddata gyda diffiniadau a rheolau sy'n ymwneud â'r eitemau data a gasglwyd.   

 

Dadansoddi data

Cyfraddau

 

Mae'r cyfraddau y cyfeirir atynt yn yr adroddiad hwn yn gyfraddau bras gan eu bod yn fwyaf addas i lywio gweithredu, sef un o nodau'r RTSSS.  Cyfradd fras yw nifer yr hunanladdiadau tybiedig sy'n digwydd mewn poblogaeth dros gyfnod penodol o amser, wedi'i fynegi fel nifer y marwolaethau fesul 100,000 o'r boblogaeth. Ar gyfer y dadansoddiadau hyn, defnyddiodd y cyfraddau enwadur yn seiliedig ar amcangyfrifon canol blwyddyn y SYG 2022 o ran ardaloedd cynnyrch ehangach is. Mae hyn oherwydd nad oedd blynyddoedd diweddarach ar gael. Ar gyfer awdurdodau lleol, roedd y boblogaeth a ddefnyddiwyd i ddeillio'r cyfraddau yn seiliedig ar amcangyfrifon canol blwyddyn y SYG 2022, 2023, 2024 gan fod y rhain ar gael ar gyfer daearyddiaeth ALl. 

Rhanbarth, bwrdd iechyd, rhyw, oedran / rhyw, a chyfraddau amddifadedd yw’r cyfraddau amcangyfrifedig.  Cyfrifwyd cyfyngau hyder 95% o amgylch y cyfraddau hyn i roi arwydd o gywirdeb amcangyfrif y gyfradd.

Ar gyfer cymariaethau rhwng:

• Amcangyfrifon rhanbarthol
• Amcangyfrifon Byrddau Iechyd
• Amcangyfrifon awdurdodau lleol
• amcangyfrifon amddifadedd
• Amcangyfrifon rhyw

a'r gyfradd Cymru gyfan, mae'r gyfradd Cymru gyfan yn cael ei thrin fel union gyfeiriad (dim cyfwng hyder).  Mae hwn yn ddull a fabwysiadwyd yn eang ar gyfer amcangyfrifon ar lefel genedlaethol, gyda'r gwall ar hap yn cael ei ystyried yn ddibwys ar gyfer poblogaethau mawr. Os yw cyfwng hyder yr amcangyfrif y tu allan i'r gyfradd Cymru gyfan, yna mae'r gwahaniaeth yn ystadegol arwyddocaol. Os yw cyfwng hyder yr amcangyfrif yn gorgyffwrdd â chyfradd Cymru gyfan, nid yw'r gwahaniaeth yn ystadegol arwyddocaol.

Ar gyfer cymariaethau rhwng dau amcangyfrif megis:

• amcangyfrifon rhanbarthol gydag amcangyfrif rhanbarthol arall
• Amcangyfrifon byrddau iechyd gydag amcangyfrif bwrdd iechyd arall
• Amcangyfrifon awdurdodau lleol gydag amcangyfrif awdurdod lleol arall
• amcangyfrifon amddifadedd gydag amcangyfrif amddifadedd arall

Mae cyfyngau hyder nad ydynt yn gorgyffwrdd rhwng gwerthoedd yn dangos bod y gwahaniaeth yn annhebygol o fod wedi deillio o amrywiad ar hap (h.y., ystadegol arwyddocaol).  Fodd bynnag, pan fydd y cyfyngau hyder yn gorgyffwrdd, ni allwn benderfynu a oes gwahaniaeth ystadegol arwyddocaol neu beidio trwy gymharu cyfyngau hyder yn unig, felly mae angen prawf mwy manwl gywir.  Edrychodd y gymhariaeth fesul pâr ar y gwahaniaeth rhwng y cyfraddau a'r cyfyngau hyder 95% o'r gwahaniaeth. Pan fydd cyfwng hyder y gwahaniaeth cyfradd yn uwch na sero, ystyrir bod y ddwy gyfradd yn sylweddol wahanol gyda hyder 95%.  Er mwyn i'r amcangyfrifon fesul pâr fod yn gadarn, roedd angen isafswm cyfrif o 10, felly ni wnaed hyn ar gyfer cymariaethau rhwng grwpiau oedran.

Felly, lle mae cyfraddau amcangyfrifedig yn cael eu cymharu â'i gilydd, mae gwahaniaeth yn ystadegol arwyddocaol naill ai os:

• nad yw cyfyngau hyder y gwerthoedd yn gorgyffwrdd
• yw'r cyfyngau hyder yn gorgyffwrdd, ond nid yw'r cyfwng hyder ar gyfer y gwahaniaeth rhwng y cyfraddau yn cynnwys sero.

Lle bo'n briodol, amcangyfrifwyd nifer cymedrig (cyfartalog) yr achosion a'r gwyriad safonol. Disgwylir bod y cyfrif o fewn un gwyriad safonol uwchlaw neu islaw'r cymedr dwy ran o dair o'r amser. Mae hyn yn rhoi mesur o a oes cyfrif neu dueddiadau sy'n peri gofid.

 

Cryfderau

Mae'r ffigurau ar gyfer marwolaethau a ddigwyddodd yn ystod y cyfnod a nodwyd ac yn darparu arwydd amserol o hunanladdiadau tybiedig.  Mae hyn yn cymharu ag ystadegau swyddogol sy'n cael eu cyhoeddi yn ôl blwyddyn cofrestru, felly gall y marwolaethau hynny fod wedi bod yn fisoedd neu flynyddoedd ynghynt.

Roedd meysydd data ar gyfer mis marwolaeth, oedran, rhyw, cod post (ar gyfer cwintel amddifadedd), a oedd yn hysbys i'r heddlu yn y 6 mis blaenorol, y dull marwolaeth a'r math o leoliad bron yn 100% cyflawn.

Mae casglu gwybodaeth bersonol adnabyddadwy yn golygu ein bod yn gallu cysylltu'r data â ffynonellau data ychwanegol, naill ai i ychwanegu rhagor o wybodaeth neu i groeswirio data presennol gan wella ansawdd y set ddata.    

 

Cyfyngiadau

Mae'r data a gesglir yn ddata gwyliadwriaeth felly er ein bod yn gallu darparu data mwy amserol nag ystadegau swyddogol, nid yw'r data o ansawdd mor uchel.

Mae data tueddiadau cyfyngedig ar gael, gan mai dim ond data o'r ddwy flynedd flaenorol sydd ar gael fel cymhariaeth.

Mae'r adroddiad hwn yn cynnwys categorïau gyda niferoedd bach sy'n dueddol o amrywio ar hap ac felly dylid bod yn ofalus wrth ddehongli'r gyfradd.  

Mae yna gyfyngau hyder mawr o amgylch yr amcangyfrifon cyfradd.

Efallai nad yw pob marwolaeth drwy hunanladdiad tybiedig o ran trigolion Cymru wedi cael eu dal yn llawn, oherwydd:

• Nid oes gennym gysylltiadau hollol sefydledig â thimau RTSSS eraill y tu allan i Gymru eto, felly efallai nad ydym wedi cofnodi holl farwolaethau trigolion Cymru a ddigwyddodd y tu allan i Gymru.
• Nid oes gennym broses sefydledig eto ar gyfer dal hunanladdiadau tybiedig lle digwyddodd y farwolaeth yn yr ysbyty ar ôl y digwyddiad.

Roedd data ar feddiannaeth yn anghyflawn, felly ni chafodd ei gynnwys yn yr adroddiad hwn.

Roedd data ar gyflyrau iechyd meddwl ac a oedd y person yn hysbys i wasanaethau iechyd meddwl yn y 6 mis cyn marwolaeth yn seiliedig yn bennaf ar wybodaeth sydd ar gael i'r Heddlu.  Roedd llawer o'r wybodaeth hon yn cynnwys data o systemau gwybodaeth iechyd ond efallai nad oedd hyn bob amser ar gael.  Roeddem yn gallu cynnwys gwybodaeth ychwanegol a chroeswirio rhywfaint, ond nid pob un, ar gyflyrau iechyd meddwl a'r defnydd o wasanaethau iechyd meddwl gyda ffynonellau eraill (e.e. Porth Clinigol Cymru, adroddiadau gan Gyd-bwyllgor Comisiynu GIG Cymru).

Gall maint y casgliad data amrywio rhwng yr heddluoedd wrth i wahanol systemau gael eu cyrchu er mwyn cael data.

Mae rhestr o feysydd data wedi'i datblygu ar gyfer yr RTSSS, ond nid ydym eto yn gallu casglu'r holl ddata, e.e. crefydd, statws anabledd, neu sefydlu lefel ansawdd data, e.e. grŵp ethnig, hunaniaeth rhywedd, cyfeiriadedd rhywiol. 

Ar gyfer grŵp ethnig, byddwn yn archwilio'r opsiynau ar gyfer gwella ansawdd data, ond mae'n parhau i fod yn anodd yn absenoldeb mynediad at ddata meddygon teulu.  Nod yw data ar hunaniaeth rhywedd neu gyfeiriadedd rhywiol ar gael yn rhwydd o ffynonellau eraill ar hyn o bryd, ond pan fydd hyn ar gael o ffynhonnell ddibynadwy, byddwn yn archwilio dichonoldeb casglu'r wybodaeth hon.

Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi cyhoeddi dadansoddiadau sy'n amcangyfrif cyfraddau hunanladdiad yn ôl grŵp ethnig, statws anabledd, grŵp crefyddol (Anghydraddoldebau demograffig cymdeithasol mewn hunanladdiadau yng Nghymru a Lloegr - Y Swyddfa Ystadegau Gwladol) a chyfeiriadedd rhywiol (Hunan-niweidio a hunanladdiad trwy gyfeiriadedd rhywiol, Cymru a Lloegr - Y Swyddfa Ystadegau Gwladol).

 

Diwygiadau ers adroddiad gwyliadwriaeth blynyddol 2023/24

Yn dilyn adborth gan ddefnyddwyr:

• Mae dadansoddiadau ychwanegol gan ddefnyddio data rhwng 1 Ebrill 2022 a 31 Mawrth 2025 wedi'u cynnwys. Y rhain yw:
  • Cyfraddau bras o farwolaethau trwy hunanladdiad tybiedig, yn ôl ardal breswyl awdurdod lleol, cyfnod o 3 blynedd
  • Y ffactorau cysylltiedig mwyaf cyffredin yn ôl rhyw, cyfnod 3 blynedd
  • Y dull mwyaf cyffredin o farwolaeth yn ôl rhyw, cyfnod o 3 blynedd
  • Troseddwyr a dioddefwyr cam-drin domestig, yn ôl rhyw, cyfnod o 3 blynedd.
• Mae'r dangosydd 'Hysbys i'r heddlu (erioed)' wedi'i ddileu ac ychwanegwyd 'Hysbys i'r heddlu yn y 6 mis blaenorol'. 
• Mae teitl y dangosydd 'Hysbys i wasanaethau iechyd meddwl' wedi'i ddiwygio i 'Hysbys i wasanaethau iechyd meddwl yn y 6 mis blaenorol' i egluro'r cyfnod amser yr oedd y person wedi bod yn hysbys ynddo.