Mae diabetes yn gyflwr cronig sy'n digwydd pan nad yw'r pancreas yn cynhyrchu digon o inswlin neu pan na all y corff ddefnyddio'r inswlin y mae'n ei gynhyrchu yn effeithiol.
Mae dau fath sylfaenol o ddiabetes:
Mae diabetes math 2 yn llawer mwy cyffredin na math 1. Yn y DU, mae gan tua 90% o oedolion â diabetes math 2.
Mae trydydd math o ddiabetes, diabetes mellitus yn ystod beichiogrwydd , yn datblygu yn ystod rhai achosion o feichiogrwydd.
Math 1
Mae diabetes math 1 yn gyflwr hunanimiwn lle mae system imiwnedd y corff yn ymosod ar y celloedd yn y pancreas gan ei wneud yn methu â chynhyrchu inswlin.
Mae diabetes math 1 yn aml yn cael ei etifeddu (yn rhedeg mewn teuluoedd), felly gall yr adwaith hunanimiwn fod yn enetig.
Nid yw'n hysbys yn union beth sy'n sbarduno'r system imiwnedd i ymosod ar y pancreas, ond mae rhai ymchwilwyr wedi awgrymu y gallai fod yn haint firaol.
Gall diabetes math 1 ddatblygu ar unrhyw oedran ond fel arfer mae'n ymddangos cyn 40 oed, ac yn enwedig yn ystod plentyndod.
Mae pobl â diabetes math 1, yn enwedig plant a phobl iau, fel arfer yn profi'r symptomau'n eithaf sydyn, dros ychydig ddyddiau neu wythnosau, er y gall ddatblygu'n arafach mewn oedolion.
Mae gwybodaeth am ddiabetes math 1 ar gael ar wefan Galw Iechyd Cymru .
Math 2
Mae gan tua 90% o bobl â diabetes math 2. Mae'n fwy cyffredin ymhlith pobl sydd dros bwysau iawn ac am y rheswm hwn mae nifer y plant â diabetes math 2 yn cynyddu.
Tri o'r prif ffactorau risg ar gyfer datblygu diabetes math 2 yw:
Mae gwybodaeth am ddiabetes math 2 ar gael ar wefan Galw Iechyd Cymru .
Yn aml gall arwyddion a symptomau diabetes math 2 fod yn ysgafn a datblygu'n raddol dros nifer o flynyddoedd.
Y prif symptomau, sy'n gyffredin i ddiabetes math 1 a diabetes math 2, yw:
Mae rhagor o wybodaeth am symptomau diabetes ar gael ar wefan Galw Iechyd Cymru yn
Rhaid i chi weld eich meddyg teulu os ydych chi'n meddwl bod diabetes arnoch chi.
Os na chaiff diabetes ei drin gall arwain at lawer o wahanol broblemau iechyd. Mae hyn oherwydd bod llawer iawn o glwcos yn gallu niweidio'r pibellau gwaed, y nerfau a'r organau.
Gall hyd yn oed lefel glwcos ychydig yn uwch nad yw'n achosi unrhyw symptomau yn y tymor byr effeithio ar y pibellau gwaed, y nerfau a'r organau yn y tymor hir. Gall hyn arwain at gymhlethdodau yn aml flynyddoedd ar ôl y diagnosis cyntaf o ddiabetes.
Ymhlith y cymhlethdodau mae clefyd y galon a strôc, retinopathi (niwed i'r retina yng nghefn y llygad), clefyd yr arennau, problemau traed ac analluedd mewn dynion.
Yn gyffredinol, mae'r risg o ddatblygu cymhlethdodau yn cael ei leihau'n fawr os yw lefel y glwcos yn y gwaed yn cael ei reoli'n dda ac os rheolir ffactorau risg eraill, yn enwedig pwysedd gwaed uchel a cholesterol uchel.
Mae menywod beichiog â diabetes mewn mwy o berygl o gamesgor a marw-enedigaeth.
Ni ellir gwella diabetes, ond gellir ei reoli. Mae diabetes math 1 yn cael ei reoli trwy gymryd inswlin yn rheolaidd, gwneud ymarfer corff yn rheolaidd, gwylio beth rydych chi'n ei fwyta, a gwirio lefel y glwcos yn eich gwaed trwy gydol y dydd.
Y ffordd orau o reoli diabetes math 2 yw cadw lefelau glwcos yn y gwaed mor normal â phosibl trwy ddiet gofalus ac ymarfer corff yn rheolaidd. Dylai meddyg fesur lefel y glwcos yn y gwaed ar gyfartaledd bob dau fis.
Mae tabledi diabetes, fel metformin, sulphonylureas a meglitinides, hefyd yn cael eu cymryd i reoli diabetes. Mae inswlin yn opsiwn arall i'r tabledi, ond gall gynyddu'r siawns o gael hypoglycemia yn amlach ac achosi magu pwysau.
Yn ôl Diabetes UK amcangyfrifir bod 4.5 miliwn o bobl â diabetes yn y DU. Mae hyn yn cynnwys 1 miliwn o bobl â diabetes Math 2 nad ydynt yn gwybod eu bod yn dioddef ohono oherwydd nad ydynt wedi cael diagnosis.
Roedd canlyniadau o Arolwg Iechyd Cymru 2015 yn nodi bod 7% o oedolion yn cael eu trin am ddiabetes.
Atal
Efallai y byddwch mewn perygl o ddatblygu diabetes math 2 os yw'n rhedeg yn eich teulu neu os ydych dros bwysau ac nad ydych yn cael llawer o ymarfer corff. Y peth gorau y gallwch chi ei wneud i geisio atal diabetes yw cynnal pwysau iach trwy fwyta diet iach a gwneud ymarfer corff yn rheolaidd.
Mae diet iach yn un sy'n isel mewn braster dirlawn, halen a byrbrydau a diodydd llawn siwgr. Ceisiwch fwyta prydau rheolaidd trwy gydol y dydd i gadw lefel eich siwgr gwaed yn gyson a bwyta o leiaf pum dogn o ffrwythau a llysiau bob dydd.
Rhoi'r gorau i ysmygu a lleihau faint o alcohol rydych yn ei yfed. Os oes gennych ddiabetes, gallwch barhau i fwyta bwydydd fel siocled a melysion cyn belled â'ch bod yn cadw'ch diet cyffredinol yn iach.
Yn ddelfrydol, dylech gymryd 30 munud o ymarfer corff o leiaf deirgwaith yr wythnos. Fodd bynnag, nid oes rhaid i ymarfer corff rheolaidd fod yn faich; gallwch wneud yn siŵr eich bod yn cadw’n heini drwy gerdded yn lle mynd ar y bws a defnyddio’r grisiau yn lle’r lifft