Mae rhai o'r dolenni sydd wedi'u cynnwys yn yr wybodaeth hon yn arwain at gynnwys a grëwyd gan sefydliadau eraill ac efallai nad yw’r cynnwys hwn ar gael yn Gymraeg.
Mae afiechyd meningococol yn digwydd fel arfer fel llid yr ymennydd neu septisemia (gwenwyn yn y gwaed).
Ar y dudalen
Gall meningitis daro unrhyw un, ond mae'n fwyaf cyffredin ymhlith babanod, plant ifanc, plant yn eu harddegau ac oedolion ifanc. Gall achosi septisemia sy'n peryglu bywyd ac sy’n gallu arwain at niwed parhaol i'r ymennydd neu'r nerfau.
Mae 12 grŵp hysbys o facteria meningococol (Neisseria meningitidis). Mae grŵp meningococol B (MenB) yn gyfrifol am tua 9 o bob 10 haint meningococol yn y DU.
I gael rhagor o wybodaeth am glefyd meningococol, yr arwyddion a symptomau, ewch i:
GIG 111 Cymru - Llid yr ymennydd (safle allanol)
Y brechlyn MenB yw'r ffordd fwyaf diogel ac effeithiol o helpu i amddiffyn rhag llid yr ymennydd a septisemia a achosir gan facteria meningococol grŵp B.
Fel rhan o'r rhaglen imiwneiddio rheolaidd yng Nghymru, cynigir y brechlyn MenB i fabanod yn:
I gael rhagor o wybodaeth am amseriad y dos 12 wythnos, ewch i Newidiadau i'r amserlen imiwneiddio i blant.
Mae rhai cyflyrau meddygol yn cynyddu'r risg o heintiau difrifol. Efallai y bydd angen y brechlyn MenB ar bobl sydd â'r cyflyrau hyn. Mae'r cyflyrau'n cynnwys:
Ni ddylid rhoi'r brechlyn i fabanod sydd wedi cael adwaith difrifol (sy'n peryglu bywyd) i:
Siaradwch â'r unigolyn sy'n rhoi'r brechlyn os yw eich baban wedi cael adwaith alergaidd difrifol i'r brechlyn neu ei gynhwysion yn y gorffennol.
Gallwch gysylltu â'ch practis meddyg teulu i gael cyngor os oes gennych gwestiynau am y brechlyn MenB, neu os nad ydych yn siŵr pryd y dylai eich baban neu blentyn ei gael.
Bydd babanod fel arfer yn cael y brechlyn MenB trwy bigiad yn eu coes uchaf (clun). Bydd plant hŷn ac oedolion fel arfer yn ei gael trwy bigiad yn eu braich uchaf.
Bexsero, y brechlyn MenB, yw'r unig frechlyn sy'n cynnig amddiffyniad rhag bacteria meningococol grŵp B sydd ar gael yn y DU ar hyn o bryd. I gael rhagor o fanylion, ewch i:
Bydd angen tri dos o'r brechlyn MenB ar fabanod i gael eu hamddiffyn yn llawn. Dylai plant sydd wedi methu brechiadau ac sydd wedi cael llai na dau ddos o'r brechlyn MenB yn ystod blwyddyn gyntaf eu bywyd gael dosau pellach cyn iddynt gyrraedd dyflwydd oed.
Ni roddir brechlyn MenB fel mater o drefn i blant dros ddyflwydd oed oni bai eu bod mewn grŵp sydd mewn perygl. Er enghraifft, plant sydd â phroblemau penodol gyda'u system imiwnedd.
Siaradwch â'ch meddyg teulu neu nyrs y practis i gael cyngor os yw eich plentyn wedi methu dosau neu os ydych chi mewn grŵp sydd mewn perygl.
Brechu yw un o'r ffyrdd mwyaf effeithiol o atal llid yr ymennydd a septisemia a achosir gan haint llid yr ymennydd B. Nid oes yr un brechlyn 100% yn effeithiol, felly mae'n dal yn bwysig bod yn ymwybodol o arwyddion a symptomau llid yr ymennydd a septisemia, hyd yn oed os ydych chi neu eich plentyn wedi cael eich brechu.
I gael rhagor o wybodaeth am lid yr ymennydd a septisemia, ewch i:
GIG 111 Cymru - Iechyd A-Y : Llid yr ymennydd (safle allanol)
Meningitis Symptoms in Babies | Meningitis Research Foundation (safle allanol, Saesneg yn unig)
GIG 111 Cymru - Iechyd A-Y : Sepsis (safle allanol)
Sgil-effaith mwyaf cyffredin y brechlyn MenB mewn babanod yw twymyn, neu dymheredd uchel. Mae sgil-effeithiau cyffredin eraill yn cynnwys:
Argymhellir rhoi paracetamol hylif i fabanod i atal twymyn ar ôl brechu. Bydd y nyrs yn rhoi rhagor o wybodaeth i chi am baracetamol yn ystod eich apwyntiad brechu.
Mae'n syniad da cael rhywfaint o baracetamol hylif i fabanod gartref cyn yr apwyntiad brechu pan fydd eich baban yn ddeufis oed. Gallwch ei brynu o fferyllfeydd neu archfarchnadoedd lleol. Peidiwch byth â rhoi'r hylif paracetamol cryfder uwch ar gyfer plant hŷn i fabanod. Peidiwch byth â rhoi meddyginiaethau sy'n cynnwys aspirin i faban.
Gweler y cwestiynau cyffredin isod i gael rhagor o wybodaeth am baracetamol hylif i fabanod.
Mae adweithiau eraill yn brin. I gael rhagor o wybodaeth am sgîl-effeithiau cyffredin a phrin, gweler:
Cysylltwch â GIG 111 Cymru (safle allanol)drwy ffonio 111 os ydych chi'n poeni am symptomau. Mae galwadau i GIG 111 Cymru am ddim o linellau tir a ffonau symudol.
Dylech roi gwybod am sgîl-effeithiau posibl brechlynnau a meddyginiaethau drwy’r Cynllun Cerdyn Melyn. Gallwch wneud hyn ar-lein yn mhra.gov.uk/yellowcard (safle allanol - Saesneg yn unig) neu drwy ffonio llinell gymorth y cynllun Cerdyn Melyn ar 0800 731 6789 (dydd Llun i ddydd Gwener, 9am i 5pm).
Gallai eich baban gael twymyn ar ôl unrhyw frechiad, ond mae'n fwy cyffredin pan roddir y brechlyn MenB gyda'r brechiadau babanod rheolaidd eraill. Bydd rhoi paracetamol i'ch baban yn fuan ar ôl iddo gael ei frechiad a pheidio ag aros i dwymyn ddatblygu yn lleihau'r risg o ddatblygu twymyn.
Rhowch y dos cyntaf o baracetamol cyn gynted â phosibl ar ôl i'ch baban gael ei frechiad. Rhowch baracetamol hylif cryfder addas i fabanod (120mg/5ml) yn unig. Ar gyfer babanod cynamserol iawn (a aned cyn 32 wythnos), dylai meddyg roi paracetamol ar bresgripsiwn iddynt.
Dosau paracetamol ar ôl y ddau frechiad MenB cyntaf
Rhowch hanner llwy de (2.5ml) trwy ddefnyddio'r llwy neu'r chwistrell a ddarperir gyda'r feddyginiaeth i fabanod rhwng wyth wythnos a chwe mis oed.
| Oed y babn | Fel arfer yn 8 wythnos hyd at 6 mis oed |
|---|---|
| Dos 1 | Un dos 2.5ml (60mg) cyn gynted â phosibl ar ôl y brechiad. |
| Dos 2 | Un dos 2.5ml (60mg) 4 i 6 awr ar ôl y dos cyntaf. |
| Dos 3 | Un dos 2.5ml (60mg) 4 i 6 awr ar ôl yr ail ddos. |
Dilynwch yr amserlen hon ar ôl pob un o'r ddau frechiad MenB cyntaf.
Mae'r wybodaeth hon yn berthnasol ar ôl i'ch baban gael y brechlyn MenB. Os bydd twymyn ar eich baban ar unrhyw adeg arall, dylech ddilyn y cyfarwyddiadau a'r cyngor am y dos a roddir ar y pecyn cynnyrch a’r daflen wybodaeth i gleifion.
Gwnewch yn siŵr fod gennych baracetamol cryfder addas i fabanod cyn apwyntiad brechu cyntaf eich baban. Gallwch ei brynu mewn fferyllfa neu archfarchnad.
Peidiwch â rhoi'r dos cyntaf cyn eich apwyntiad brechu, gan fod angen i'r nyrs wirio am arwyddion o heintiau cyfredol, a allai olygu gohirio'r brechiad.
Os bydd gan eich baban dwymyn 48 awr ar ôl cael y brechiad, neu os ydych yn pryderu am iechyd eich baban ar unrhyw adeg:
Bydd angen paracetamol ar eich baban ar ôl brechiadau MenB a roddir pan fydd dan 12 mis oed.
Fodd bynnag, nid oes angen paracetamol fel mater o drefn ar ôl y brechlyn MenB a roddir ar ôl iddo fod yn 12 mis oed. Mae hyn oherwydd y bydd llai o risg o gael twymyn erbyn iddo gyrraedd yr oedran hwn.
! Peidiwch byth â rhoi meddyginiaethau sy'n cynnwys aspirin i blant dan 16 oed.
Os hoffech chi ddysgu rhagor am y brechlyn MenB neu'r clefydau y mae'n amddiffyn yn eu herbyn, mae nifer o adnoddau gwybodaeth ar gael i helpu. Gallwch chi hefyd ffonio GIG 111 neu eich practis meddyg teulu i gael cyngor os oes gennych gwestiynau.
Mae Meningitis Research Foundation (safle allanol - Saesneg yn unig)yn elusen flaenllaw yn y DU, Iwerddon ac yn rhyngwladol sy'n dod â phobl ac arbenigedd ynghyd i drechu llid yr ymennydd a septisemia.
Mae Meningitis Now (gwefan allanol - Saesneg yn unig) yn elusen genedlaethol ar gyfer llid yr ymennydd sydd wedi'i lleoli yn y Deyrnas Unedig.